Hoe chemiebedrijf OCI zijn aandeelhouders miljarden uitkeert en de fiscus met lege handen achterblijft

Het zijn twee kleine wijzigingen van de statuten waarover de aandeelhouders van chemieconcern OCI deze donderdagmiddag in Hotel Park Centraal in Amsterdam stemmen. Eerst wordt het kapitaal van het aan de Amsterdamse beurs genoteerde bedrijf formeel met 2,7 miljard euro verhoogd, een minuut later wordt het kapitaal verlaagd met datzelfde bedrag. Zo kan in één klap 2,7 miljard euro worden uitbetaald aan de aandeelhouders. Belastingvrij.

Het is niet de eerste keer dat OCI – marktleider in kunstmest en ’s werelds grootste producent van de kunststof melamine – dit doet. Als de aandeelhouders donderdag instemmen met de statutenwijzigingen, is aan de aandeelhouders via deze constructie de laatste drie jaar opgeteld 5 miljard euro belastingvrij uitgekeerd. Want in 2022 en 2023 gebeurde hetzelfde. In totaal loopt de Nederlandse Belastingdienst daardoor 750 miljoen euro dividendbelasting mis.

De vraag is of dit niet gewoon winst is van OCI, die het chemieconcern uitkeert aan de aandeelhouders, en die dus belast moet worden.

„Ja, dat is de vraag”, zegt Jan van de Streek, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit van Leiden. „Je zou zeggen dat het winst is. If it walks like a duck, talks like a duck, tax it like a duck. Maar door de mogelijkheid die de wet biedt, plak je er het etiketje ‘kapitaal’ op en dan is het ineens geen winst meer. Wie dit wil aanpakken, moet de wet wijzigen.”

Een woordvoerder van het ministerie van Financiën zegt dat het departement onderzoekt hoeveel bedrijven op deze manier onbelast kapitaal uitkeren aan aandeelhouders en of er iets aan moet worden gedaan. „We hopen dat de komende maanden af te ronden en dan informeren we de Tweede Kamer. Het heeft onze prioriteit.”

Eerder maakten onder meer de bedrijven AkzoNobel, TomTom en Ahold gebruik van de kapitaalteruggave. Zo keerde AkzoNobel in 2019 de aandeelhouders 2 miljard euro belastingvrij uit nadat de verkoop van een bedrijfsonderdeel flinke winst had opgeleverd. Navigatiesoftwarebedrijf TomTom maakte dat jaar zo’n 750 miljoen euro onbelast over aan de aandeelhouders.

‘Niet echt ethisch’

De vereiste statutenwijziging bij OCI is voorbereid door de adviseurs van advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek. Het voorstel past op vier A4’tjes. En op financiële internetfora verheugen kleine beleggers zich er al weken op.

Zo schrijft een belegger met de alias Kruimeldief in februari op IEX dat het bedrijf al eerder deze „truc” heeft uitgehaald, „met behulp van een slim notariskantoor”. Een andere belegger reageert dat-ie het allemaal niet echt „ethisch” vindt, maar dat er „juridisch” niets tegen in te brengen is. „De Staat, dus jij en ik, lopen hierdoor heel veel belasting mis waar voornamelijk de rijkste familie uit Egypte van profiteert.”

Die familie is de familie Sawiris, meerderheidsaandeelhouder van OCI. De 63-jarige Nassef Sawiris is bestuursvoorzitter van het chemieconcern met onder meer fabrieken in Geleen en Delfzijl, en een terminal in de Rotterdamse haven. Met een geschat vermogen van 8,1 miljard euro is hij de rijkste man van Egypte.

Nassef Sawiris is een van de drie zonen van Onsi Sawiris, die in de jaren vijftig met een bouwbedrijf de basis legde voor het familie-imperium. Nassef is inmiddels actief in allerlei sectoren. Zo investeerde hij in de Engelse voetbalclub Aston Villa en heeft hij een aanzienlijk belang in sportartikelenbedrijf Adidas.

De afgelopen jaren is Sawiris bezig met een herstructurering van OCI. Hij verkoopt bedrijfsonderdelen. Dat levert hem forse winst op, die hij vervolgens uitkeert aan de aandeelhouders van het bedrijf – onder wie hij en zijn familieleden. Meestal keren bedrijven hun winst uit in de vorm van dividend, waarover aandeelhouders vervolgens belasting moeten betalen. In Nederland bedraagt die dividendbelasting 15 procent.

‘Het mag, het staat in de wet’

Tegelijkertijd biedt de Nederlandse wet mogelijkheden om winst in de vorm van kapitaal onbelast aan aandeelhouders uit te betalen, zegt hoogleraar Van de Streek. „Het mag gewoon. Het staat in de wet. Dus je kunt niet eens zeggen dat hier ongewenst gebruik van de fiscale mogelijkheden wordt gemaakt.”

Het enige wat ervoor moet gebeuren, is dat de aandeelhouders instemmen met een statutenwijziging, waarin deze kapitaalteruggave geregeld wordt. Kapitaal mag altijd onbelast teruggegeven worden aan de aandeelhouders. Van de Streek: „Dat is vanuit de gedachte dat het geld dat je in een onderneming steekt, en waarmee die vervolgens aan het werk gaat en mogelijk winst maakt, al van jou was. En iets wat al van jou was, daar hoef je geen belasting over te betalen.”

In december vorig jaar verkocht OCI voor 3,62 miljard dollar het bedrijfsonderdeel Fertiglobe, een meststoffenproducent met hoofdkantoor in Abu Dhabi. Bij beleggers ging de vlag uit. Meteen was duidelijk dat OCI een groot deel van die opbrengst als kapitaal wilde teruggeven aan de aandeelhouders.

En dat is wat de adviseurs van De Brauw Blackstone Westbroek in twee voorstellen in een fiscaal jasje hebben gestoken. Met de eerste statutenwijziging wordt de nominale waarde van de OCI-aandelen verhoogd, waardoor het maatschappelijk aandelenkapitaal van OCI met 2,7 miljard euro stijgt; van 12 miljoen euro naar 2,712 miljard euro. De 2,7 miljard komt uit de reserves van het bedrijf. En met een tweede statutenwijziging wordt de nominale waarde weer met 2,7 miljard euro verlaagd, zodat het aandelenkapitaal weer uitkomt op 12 miljoen euro.

Door deze handeling is de reserve van OCI omgezet in kapitaal, dat vervolgens belastingvrij uitbetaald kan worden aan de aandeelhouders. Zij krijgen 2,7 miljard euro, waarvan 1,4 miljard euro voor grootaandeelhouder Nassef Sawiris en zijn familie is. Dat bedrag kan onbelast via zijn brievenbusfirma op Cyprus naar een van zijn firma’s op de Kaaimaneilanden, een belastingparadijs dat op de Europese zwarte lijst staat van landen die belastingontwijking en -ontduiking faciliteren.

Belastingconstructies

NRC beschreef de afgelopen maanden in diverse artikelen hoe vermogende particulieren en ondernemers belastingconstructies benutten die voor doorsnee belastingbetalers onbereikbaar zijn. In februari zette NRC  uiteen hoe rijke families – zoals de Bavaria-eigenaren Swinkels, en Van Oord, van de gelijknamige baggeraar – de bedrijfsopvolgingsregeling in hun voordeel wisten te verruimen.

Uit een ander artikel bleek hoe twee expat-managers van koopjesketen Action samen bijna 50 miljoen euro onbelast wisten te incasseren. Zij benutten daarvoor een sluiproute in de belastingwetgeving voor expats, waardoor zij de winsten op hun Action-aandelen niet in Nederland op hoefden te geven.

En begin april onthulde NRC  hoe de rijkste vrouw van Nederland, Charlene de Carvalho-Heineken  in Nederland dividendbelasting ontloopt.  Ook zij deed dat, net als de familie Sawiris, door aandelenkapitaal te verhogen en te verlagen, en het geld vervolgens onbelast naar een belastingparadijs te brengen.

In de discussie die hierna volgde, bleek uit een reconstructie van de NOS dat er in 2018 al een plan bij het kabinet lag om te voorkomen dat winstuitkeringen onbelast naar belastingparadijzen zouden gaan. Onderdeel van die maatregel was dat er ook een streep ging door het onbelast teruggeven van kapitaal, als het bedrijf op dat moment ook over winstreserves beschikt. Maar het plan ging niet door.

Kamerlid Senna Maatoug (GroenLinks-PvdA) wil dat het kabinet nu wel actie onderneemt: „De dividendbelasting is zo lek als een mandje. De Nederlandse regering staat toe dat de internationale rijken hier bedrijven opkopen, constructies optuigen en bijna geen belasting betalen. Dat moet stoppen.”

Een woordvoerder van OCI wilde inhoudelijk niet reageren.