:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data114690843-d7202b.jpg)
Als de wettelijke mogelijkheden zijn uitgeput, kun je altijd nog de randen van de wet opzoeken. Dat lijkt als het om de aanpak van asielmigratie gaat, niet langer een taboe aan de formatietafel. PVV, VVD, NSC en BBB spraken dinsdag opnieuw over het onderwerp asiel en daarbij lag, zo bevestigen bronnen rond de formatie na berichtgeving van Nieuwsuur, ook het vergaande voorstel op tafel om de asielproblematiek tot nationale crisis uit te roepen.
Daardoor zou Nederland tijdelijk geen asielaanvragen in behandeling hoeven nemen. Een juridisch zeer omstreden voorstel, waarvan experts denken dat het geen stand zal houden bij de Europese rechter.
Dat de formerende partijen deze twijfelachtige asielaanpak toch verkennen, is gezien de gevoeligheid van het thema niet verrassend. PVV-leider Geert Wilders verliet vorige week gepikeerd een eerder gesprek over asiel en migratie omdat hij vond dat de ideeën van de andere partijen niet ver genoeg gingen. „Ik ben klaar met alleen maar concessies doen. Ze moeten nu leveren”, schreef Wilders op X.
De PVV-leider wil het liefst dat er helemaal geen asielzoekers meer naar Nederland komen (een asielstop), maar internationale verdragen en Europees recht geven mensen het recht om hier asiel aan te vragen. De VVD, en zeker NSC, willen niet zomaar aan die internationale verplichtingen tornen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data114356807-d9f69c.jpg)
Buitengewone omstandigheden
Het idee om de asielproblematiek tot crisis uit te roepen is niet nieuw. Op verzoek van de Tweede Kamer keek staatssecretaris Eric van der Burg (Justitie en Veiligheid, VVD) in 2022 al eens naar de mogelijkheid om tijdelijk geen asielaanvragen te beoordelen, ook wel een ‘asielbeslisstop’ genoemd. In de Vreemdelingenwet staat een artikel waarmee zo’n stop in theorie kan worden afgekondigd, maar volgens de wetstekst kan dit alleen „in geval van oorlog of buitengewone omstandigheden”. Van der Burg schreef in een Kamerbrief dat dit middel dus alleen in „zeer uitzonderlijke situaties” kan worden toegepast, zoals naast oorlog bijvoorbeeld een watersnoodramp.
Tijdens de coronapandemie werd de asielprocedure enige tijd opgeschort om besmettingsgevaar van medewerkers en asielzoekers te voorkomen. Van der Burg schreef daarover in de brief dat de situatie rond asiel van het afgelopen jaar „een ander karakter” heeft. Toch lijkt informateur Richard van Zwol wel degelijk naar die periode te willen kijken. Hij zei dinsdag na de gesprekken dat Nederland „tijdens de Covid-periode veel heeft geoefend met crisiswet- en regelgeving”.
Hogere aantallen asielzoekers voldeden volgens Van der Burg niet aan deze definitie. Hij schreef over „problemen van structurele aard, zoals de knelpunten in de reguliere opvang van vreemdelingen”. Die worden onder meer veroorzaakt doordat veel gemeenten geen of weinig asielzoekers willen opvangen.
De aantallen asielzoekers liggen ook niet op een historisch hoog niveau. Vorig jaar vroegen volgens Vluchtelingenwerk Nederland ruim 38.000 mensen asiel aan in Nederland, wat minder is dan de piek van bijna 60.000 mensen in 2015 ten tijde van de oorlog in Syrië.
Ook de Adviesraad Migratie riep de politiek vlak voor de verkiezingen in een advies op de asielproblematiek niet als crisis te blijven bestempelen. „De continue crisisaanpak gaat ten koste van de kwaliteit van de opvang en bezorgt asielzoekers een valse start. Ook zet die aanpak het maatschappelijk en politiek draagvlak voor de opvang voortdurend onder druk.”
Grote juridische risico’s
Asiel zonder goede onderbouwing tot nationale crisis uitroepen heeft juridisch voor een volgend kabinet ook grote risico’s. Het Europees Hof van Justitie oordeelde in juni 2022 dat EU-lidstaten asielzoekers ook niet bij „het uitroepen van een noodsituatie door een massale toestroom van buitenlanders”, het recht mogen ontzeggen om een individuele asielaanvraag te doen. Dat maakt de kans groot dat Nederland eventuele rechtszaken zou verliezen.
De formerende partijen riskeren zo maatregelen af te kondigen die uiteindelijk niet het beoogde effect sorteren. Het huidige kabinet overkwam dit de afgelopen periode ook, toen het recht op gezinshereniging voor nareizende familieleden in 2022 tijdelijk werd opgeschort. Die maatregel ging vervolgens onderuit bij meerdere rechters omdat het op deze manier beperken van gezinshereniging in strijd bleek met de Nederlandse vreemdelingenwet, Europese wetgeving én internationaal recht.
Bij sommige formerende partijen was dinsdag te horen dat zij zich niet zomaar door mogelijke juridische obstakels willen laten afschrikken. In het buitenland zijn steeds meer voorbeelden van landen die onorthodoxe asielmaatregelen nemen. Zo kondigde Italië eind 2022 de noodtoestand af en besloot België alleenstaande mannelijke asielzoekers geen opvang meer te bieden. Deze week nog schaarde het Britse parlement zich achter een nieuwe noodwet die het mogelijk maakt asielzoekers naar Rwanda te sturen, terwijl het Britse Hooggerechtshof dat eerder niet rechtmatig vond.
Of Nederland ook echt die kant op gaat is afwachten; besluiten over de asielaanpak vielen dinsdag nog niet. Dat een aantal partijen aan tafel op zoek is naar juridische geitenpaadjes, is duidelijk. „Dat een rechter iets misschien kan verbieden, is geen reden het niet te proberen”, zei een bron rond de formatie. „Er is altijd wel een linkse hoogleraar die zegt dat iets niet kan.” De partij waarvoor juridische experimenten het moeilijkst liggen is NSC van Pieter Omtzigt. Hij wilde dinsdag niet op de gelekte voorstellen reageren, maar zei wel: „U kent ons uitgangspunt: wij staan voor de rechtsstaat.”