Zo gaan staatsexamens eraan toe
Examen doen in de gevangenis, thuis aan de keukentafel of op de manege? De mogelijkheden blijken bijna eindeloos. Een blik achter de schermen in de onbekende wereld van de staatsexamens.

„Hallo, mijn naam is Ben*, en ik heb mijn profielwerkstuk (pws) geschreven over de geschiedenis van de Nederlandse democratie. Daar ga ik jullie vandaag wat over vertellen.” Ben –17 jaar, korte donkere krullen– is in lokaal 11 op het Berg en Bosch College in Bilthoven net begonnen aan zijn presentatie. Examinator Lisa Oskamp heeft zijn paspoort gecheckt. „Je kapsel is wat veranderd, maar je bent het.”
Ben heeft ongeveer 25 minuten om Oskamp en haar collega Feiko Postma ervan te overtuigen dat hij goed in de stof van zijn pws zit. Eerst met een presentatie van zo’n tien minuten, daarna door ongeveer een kwartier lang vragen te beantwoorden over het onderwerp.
Voor ieder examen krijgt Oskamp een korte profielschets van de leerling te zien. Leerlingen van het Berg en Bosch College hebben vaak een stoornis in het autistisch spectrum. Daarmee moet een examinator rekening houden. „Bij de ene leerling staat dat hij soms wat langer moet nadenken over een antwoord, daarom moeten we niet te snel inbreken door met een nieuwe vraag te komen. Een andere scholier is juist weer heel breedsprakig en die moet je soms bijsturen.”
Ben heeft even gedubd waar hij zal gaan staan, achter de computer of toch naast het digibord? „Wat jij prettig vindt”, zegt Oskamp. „Je mag er ook bij gaan zitten als je dat wilt.”
Die flexibiliteit hoort bij de staatsexamens, die vandaag worden afgenomen op deze school voor speciaal onderwijs midden in de bossen, heeft Oskamp net verteld. „Bij het staatsexamen proberen we eruit te halen wat erin zit. Het niveau van de leerlingen moet even hoog zijn als die van leerlingen op reguliere scholen, maar de manier van toetsen kan anders zijn. Wil iemand tijdens het examen rondjes lopen door het lokaal? Geen probleem. Ik weet zelfs van een collega die een examen heeft afgenomen op een manege, bij een meisje dat alleen tot rust kwam tussen de paarden.”
Blokkade
Desondanks is de spanning voor sommigen te hoog, ondervindt Oskamp zo nu en dan. „Vandaag zouden we zes examens hebben, maar een leerling viel uit. Die kandidaat had een blokkade, kregen we te horen. Het zou kunnen dat hij morgen nog een kans krijgt.”
Ben, die examen doet voor zijn havodiploma, neemt de examinatoren deze maandag in vogelvlucht mee door de geschiedenis: van het ontstaan van de democratie in het oude Athene tot de strijd voor gelijke rechten voor de hele bevolking en de opkomst van het populisme in de afgelopen jaren. Daarna ontvouwt zich een gesprek. Een goed, inhoudelijk gesprek, concluderen Oskamp en Postma naderhand. Ben blijkt breed geïnteresseerd te zijn, goed ingevoerd te zijn in de negentiende eeuw en over zaken als populisme en referenda een onderbouwde mening te kunnen geven. Hij verdient een 8, bepalen Oskamp en Postma. Dinsdagavond, als ook de diploma-uitreiking plaatsvindt, zal hij het cijfer te horen krijgen.
Bij sommige kandidaten gaat het wat moeizamer, zegt Oskamp. „Maar als wij merken dat iemand op een vraag het antwoord niet weet, dan gaan we hem niet daarover doorzagen. Dan proberen we juist te kijken of het beter gaat als we even overstappen op een ander onderwerp. Als je dan merkt dat iemand er weer lekker in komt, geeft mij dat veel voldoening.”
* Om privacyredenen wordt de achternaam van Ben niet genoemd.