Zulke ontwikkelingen waren zelfs voor onderzoeker Detlef Pollack van de universiteit van Münster in Duitsland „verrassend”. Samen met zijn collega Gergely Rosta werkte hij enkele jaren aan een nieuwe uitgave van de wereldwijde studie ”Religion in der Moderne” (”Religie in de moderne tijd”). Die verscheen deze week.

De twee onderzoekers spreken van een „dramatische” afname van de betekenis van religie wereldwijd. Opvallend zijn volgens hen de cijfers uit christelijke „religieuze bolwerken” als Polen, de Verenigde Staten en Zuid-Korea en in meerdere islamitische landen, zoals Iran en Turkije.

In de Verenigde Staten zegt inmiddels een derde van de bevolking niet religieus zijn. In Polen ging tussen 2015 en 2021 zo’n 10 procent minder mensen naar de kerk. In Iran blijkt dat maar 40 procent van de mensen zich echt moslim voelt.

Zelfbeschikking

De wetenschappers uit Münster, die voor hun studie gebruikmaakten van tal van internationale onderzoeken, hebben een verklaring voor deze verandering. Ze wijzen erop dat in moderne landen de welvaart toeneemt en dat mensen daardoor minder behoefte aan religie hebben. Daarnaast wordt het onderwijs beter: hogeropgeleiden staan vaak kritischer tegenover godsdienst. Verder worden mensen individualistischer en maken ze liever eigen keuzes.

Het onderzoek laat zien dat naarmate mensen meer waarde hechten aan „zelfbeschikking en een goed leven”, ze eerder afstand nemen van kerken en religieuze instellingen. „Voor veel mensen zijn het geloof in een hiernamaals, in God en het uitvoeren van religieuze rituelen niet meer overtuigend genoeg”, aldus Pollack.

Hogere macht

Maar niet overal verdwijnt religie. Godsdienst kan belangrijker worden als die samenhangt met politiek of nationale identiteit. De orthodoxe kerk werd na de val van de Sovjet-Unie in 1991 een symbool van het ‘echte’ Rusland. De regering en de kerk werkten samen, en veel Russen gingen zich weer orthodox noemen – vaak niet zozeer uit geloof, maar uit liefde voor hun land.

Ook het soort geloof verandert, zien de schrijvers van ”Religion in der Moderne”. In West-Europa geloven steeds minder mensen in een persoonlijke God Die ingrijpt in hun leven. In plaats daarvan geloven ze in een wat vage „hogere macht” die niet zo betrokken is bij de dagelijkse dingen. De onderzoekers zien dit als een teken dat religie verder verdwijnt.

Tegelijk blijkt dat er juist meer over religie wordt gesproken dan vroeger: in het nieuws, op sociale media en in de politiek. Dit komt niet doordat mensen religieuzer worden, maar doordat religieuze conflicten vaker in het nieuws zijn. Dat kan juist leiden tot het verder afstand nemen van het geloof, aldus de onderzoekers.

Het onderzoek laat ook zien dat geloven moeilijk vol te houden is zonder anderen. „Mensen die zeggen „Ik geloof wel, maar ik heb geen kerk nodig”, houden dat geloof meestal niet lang vol”, stelt Pollack.

Grenzen

De onderzoekers concluderen dat de zogeheten secularisatiethese, de theorie die zegt dat modernisering tot minder religie leidt, klopt. Naarmate mensen rijker en hogeropgeleid worden, verdwijnt geloof. „Het onderzoek bevestigt dat secularisatie een wereldwijd fenomeen is geworden dat traditionele religieuze en culturele grenzen overschrijdt.”

„De cijfers liegen niet”, concludeert Pollack. „Overal ter wereld verliezen religies en kerken aan betekenis. Dit is een fundamentele verandering in hoe mensen tegen het leven aankijken.”