Vraag niet: „Waarom?” Maar: „Wat heb je nodig?” Dat is de oproep van onderzoekers die de opdracht hadden uit te zoeken welke motieven vrouwen hebben voor abortus.

Een besluit voor het afbreken van de zwangerschap wordt beïnvloed door „een samenspel van meerdere motieven, emoties en intuïties, dat er telkens anders uitziet”. En dus achten de onderzoekers het „niet zinvol” om mensen te vragen naar de belangrijkste redenen. Die vraag naar redenen levert bovendien geen betrouwbare informatie op en werkt „verantwoordingsneigingen in de hand”, stellen ze.

Het kabinet Rutte-IV, waarvan de ChristenUnie deel uitmaakte, gaf juist de opdracht onderzoek te doen naar de motieven om te kiezen voor een abortus enerzijds en het uitdragen van een onbedoelde zwangerschap anderzijds. In het coalitieakkoord spraken de toenmalige regeringspartijen af dat ze zich zouden inspannen om het aantal abortussen te verminderen.

Dat aantal steeg vanaf dat moment echter explosief. Tot 2021 werden jaarlijks ruim 30.000 zwangerschappen afgebroken in Nederland. In 2023 was dat met bijna een kwart gestegen tot tegen de 40.000. Een Kamermeerderheid wil op dit moment dan ook graag weten waar die toename vandaan komt. In maart nam de Tweede Kamer hierover een motie aan van NSC en CU.

De explosieve stijging van het aantal abortussen kun je volgens de onderzoekers niet verklaren uit motieven van vrouwen

Twijfel

Maar die gestegen abortuscijfers kunnen „in elk geval niet verklaard worden door onderzoek te doen naar motieven of redenen voor abortus”, staat in het rapport, dat donderdag aan staatssecretaris Judith Tielen (Jeugd, Preventie en Sport) werd overhandigd. Onderzoekers Jenneke van Ditzhuijzen en Wieke Beumer van Amsterdam UMC deden daarover „voortschrijdend inzicht” op, vertellen ze.

Zelf vroegen ze in eerdere onderzoeken wel expliciet naar redenen. Het beeld dat –ook in andere studies– naar voren kwam, is echter grillig. „Vrouwen zeiden bijvoorbeeld dat ze schrokken van de zwangerschapstest, een sterk nee-gevoel hadden, dat het niet uitkwam of dat het niet het juiste moment was”, zegt Van Ditzhuijzen. „Later vroegen ze zich af of hun relatie het wel ging trekken en of ze een kind wel genoeg te bieden hadden. Toen ik die data bekeek, dacht ik: ja, wat is het nu écht? Er spelen meerdere dingen, die ook nog kunnen samenhangen. Heel strakke categorieën waarin je de motieven kunt indelen, zijn er niet.”

Bovendien geven geen rationele argumenten, maar het gevoel vaak de doorslag, vult Beumer aan. „Vrouwen zeggen bijvoorbeeld dat het niet goed voelt om een kind te krijgen. Of bij een keuze voor het uitdragen: Voor mijn gevoel had dit zo moeten zijn.”

Je zou dan als onderzoeker kunnen kijken wat er onder dat gevoel ligt?

Van Ditzhuijzen: „Zeker, daar hebben we ook naar gevraagd. Maar met een vraag naar redenen roep je cognitieve reacties op. Terwijl zo’n samenspel van emoties en intuïties niet terug te brengen is tot een top 5 van belangrijkste redenen. Daarmee doe je tekort aan wat er daadwerkelijk speelt. Vragen naar redenen levert dus geen goede informatie op.”

Konden jullie dan niet veelvoorkomende redenen in kaart brengen, met de kanttekening dat er vaak meerdere motieven spelen?

Van Ditzhuijzen: „Dat hebben we ook gedaan. We lieten mensen eerst open antwoorden geven op vragen als: Vertel, hoe was het voor je dat je de test zag? Wat gebeurde er toen? Nadat ze zelf redenen hadden genoemd, hebben we ze een lijst met mogelijke redenen voorgelegd. De antwoorden hebben wij geprobeerd terug te brengen tot grove categorieën en dan zie je dat de keuze samenhangt met de relatie met de partner, de timing en de gezinsplanning.”

Wat zegt dat dan?

Van Ditzhuijzen: „Dat geeft zicht op het verhaal dat mensen willen delen naar buiten toe. Het is moeilijk om het hele verhaal in beeld te krijgen, omdat je nooit zeker weet of een vrouw zich vertrouwd genoeg voelt om alles met een onderzoeker te delen.”

U stelt ook dat de vraag naar redenen verantwoordingsneigingen in de hand werkt. Waarom is dat een probleem?

Van Ditzhuijzen: „Omdat mensen geneigd zijn sociaal wenselijke antwoorden te geven. Antwoorden waarvan ze denken dat de onderzoeker die accepteert, of waarvan ze denken dat die sociaal geaccepteerd zijn. Ook naar jezelf toe is het echte antwoord misschien confronterend. Mensen gaan hun leven evalueren en dat levert niet altijd prettige informatie op.”

Beumer: „Dat gebeurt misschien onbewust. En onbewuste factoren zijn lastig te onderzoeken. Daarom vinden wij dat je vragen moet stellen die aansluiten bij de belevingswereld van vrouwen, zoals: Wat heb je nodig? Hoe kan ik je helpen?”

De behoefte van vrouwen kan ook wel iets zeggen over de redenen voor abortus, bijvoorbeeld geldgebrek.

Van Ditzhuijzen: „Financiën worden vrijwel nooit als enige motief genoemd. En sommige vrouwen zouden ‘op papier’ best een kind kunnen krijgen, maar voelen simpelweg heel diep en sterk een nee.”

Beumer: „De verhalen die je hoort zijn als een bolletje wol. Financiën is één draadje daarvan, maar er zijn zoveel draadjes die in de knoop zitten. Om die te ontwarren kun je beter vragen hoe je kunt helpen.”

Precies daarom wilde ChristenUnieleider Mirjam Bikker wél de redenen van het aantal gestegen abortussen weten: „Zodat we daadwerkelijk vrouwen kunnen helpen in hun keuzevrijheid”.

Van Ditzhuijzen: „Dan ga je ervan uit dat er evenveel mensen zwanger worden als voor de stijging van het aantal abortussen. Maar we weten niet of verhoudingsgewijs meer mensen kiezen voor abortus. Het kan ook zijn dat er meer mensen onbedoeld zwanger raken, dat er in het voorstadium iets is veranderd.”

Steeds meer mensen hebben inderdaad twijfels bij anticonceptie, zeggen experts. Is dat vermoedelijk de reden?

Beumer: „Dat valt deskundigen op, maar op basis van dit onderzoek kunnen we niet zeggen of dat aantal is toegenomen.”

Van Ditzhuijzen: „Mensen worden vaak onbedoeld zwanger in een periode dat ze twijfels hebben over anticonceptie of er minder mee bezig zijn. Vaak hebben ze slechte ervaringen met bijvoorbeeld de pil, maar hebben ze het gevoel dat hun bezwaren niet serieus worden genomen. Daarom: het begint met luisteren. Als de vrouw aangeeft dat ze veel last heeft van de pil en niet zichzelf is, neem dat dan serieus. Dan blijf je als arts ook gesprekspartner in tijden van twijfel.”

Het kabinet-Rutte IV wilde het aantal onbedoelde zwangerschappen naar beneden brengen. Wat kunnen politici daaraan doen met deze onderzoeksresultaten in de hand?

Van Ditzhuijzen: „Ik snap dat het onbevredigend is voor politici dat we niet met een helder lijstje zijn gekomen. Dit onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat het niet zo eenvoudig is en dat ander onderzoek niet iets nieuws gaat opleveren. Wij bevelen aan om vooral de zorg rond anticonceptie te verbeteren – waarbij een oordeelvrije, luisterende houding essentieel is. Ook zou het goed zijn als de partner meer aandacht krijgt in het hele proces – als de vrouw dat wil natuurlijk.”

Als de anticonceptiezorg zou verbeteren, zal dan ook het aantal abortussen dalen?

Van Ditzhuijzen: „Dan zouden mensen beter een methode kunnen kiezen die bij hen past. Veel stellen hebben niet nagedacht over een kinderwens en of het gezin al compleet is. Het is dus slim om daar met je partner over te praten. Dan kun je daar je gedrag op aanpassen.”

Beumer: „Dat wil nog niet zeggen dat daarmee minder mensen voor abortus zullen kiezen. Vrouwen die ervoor kozen de zwangerschap uit te dragen, hadden dezelfde soort verhalen met dezelfde motieven als vrouwen die een abortus lieten doen. Zij wogen die motieven alleen anders. Ze zeiden bijvoorbeeld: Het komt niet uit in mijn leven, maar ik heb het gevoel dat dit zo moet zijn.”