„Meer aandacht in kranten voor Gaza dan voor vijf vergeten crisisgebieden bij elkaar”

Dat het conflict in het Midden-Oosten relatief veel aandacht krijgt, herkent Edwin Visser, programmadirecteur van ZOA zeker. „De oorlog krijgt onevenredig veel aandacht.”

De noodhulporganisatie stelde ook dit jaar weer een Vergeten Lijst op, een overzicht van crisisgebieden waar weinig mensen oog voor hebben. „In de top vijf staan Burundi, Burkina Faso, Myanmar, Zuid-Sudan en Congo. Stuk voor stuk gebieden waar de nood schrijnend is. Toch kreeg de humanitaire crisis in Gaza in 2024 in Nederlandse kranten meer aandacht dan de hele top vijf samen.”

Dat elk mensenleven evenveel waard is, lijkt dus niet te corresponderen met de aandacht die een gebied krijgt. „Er zijn ruim 14,3 miljoen Sudanezen op de vlucht. Dat is statistisch gezien de grootste vluchtelingencrisis ter wereld, terwijl er relatief weinig aandacht voor is.”

Juist in een geval als dit Afrikaanse land speelt mee dat media er vrijwel niet binnen kunnen komen. „Dan is evenwichtige nieuwsgaring lastig. Om mensen te informeren, heb je beelden nodig.”

Olie

Er zijn ook andere redenen voor de onevenredige focus op het Midden-Oosten, zegt Visser. „Denk aan het feit dat landen daar hofleverancier zijn voor de olie van de wereld en aan het feit dat het de bakermat is van de drie grote wereldreligies. Ook speelt mee dat in Nederland veel mensen wonen die oorspronkelijk uit het Midden-Oosten komen. En natuurlijk doet afstand ook iets. Hoe dichterbij iets komt, hoe meer het ons raakt.”

Voor ZOA is het een „roeping” om juist voor de vergeten crises aandacht te blijven vragen. „Wij hebben een netwerk in dat soort gebieden en zien het als onze taak om wat wij van onze partners horen, door te geven aan Nederlanders.”

Voor mensen in een zogeheten vergeten gebied zijn de gevolgen schrijnend, zegt Visser. „Neem Myanmar. In dat land woedt een interne oorlog en daarbovenop kwam een paar maanden geleden ook nog een aardbeving. Zo’n 18 miljoen mensen zijn er afhankelijk van humanitaire hulp. Wij zitten in dat gebied en kunnen na zo’n natuurramp direct hulp bieden, maar de beschikbare middelen bleven beperkt. In zo’n land is maar 30 procent van het benodigde geld voorhanden, terwijl dat in een geval als Oekraïne zomaar 80 tot 90 procent is.”

„Dat het antisemitisme zou zijn om te wijzen op wat er misgaat in Israël, vind ik onzin”

Dat Israël zoveel emoties oproept over de hele wereld, duidt theoloog Stefan Paas op drie vlakken: religieus, politiek-historisch en volkenrechtelijk. „Het heilige land –het ligt al politiek gevoelig hoe je het gebied noemt– is belangrijk voor de drie grote wereldreligies. De Joodse geschiedenis ligt er. Voor moslims is Jeruzalem de derde heilige plaats. De moeder van de eerste christelijke keizer, Constantijn, organiseerde in de vierde eeuw al bedevaarten naar Jeruzalem.”

Waar het gaat om Israël heeft iedereen zijn eigen geschiedenis, zegt Paas. „De een begint bij 1948, de ander gaat verder terug, een derde begint direct over de Nakba, waarmee de verdrijving van de Palestijnen wordt aangeduid. Het gebied wordt door veel mensen betwist en minstens twee volken hebben een claim op het land. Dat probleem hebben we hier in Nederland niet. Bovendien ligt Israël in een regio waar altijd al veel spanningen zijn en wonen er in Europa veel mensen die heel erg meeleven met wat daar gebeurt en zich er verbonden mee weten. Dat dat laatste gevolgen heeft, zagen we op kleinere schaal in de spanningen binnen de Eritrese gemeenschap hier.”

Kolonisten

De hele wereld legt Israël langs een hoge morele maatstaf, juist omdat het een democratische rechtsstaat is, zegt Paas. „Ik zou zeggen dat Israël een goede reden had om de oorlog in Gaza te beginnen, maar op dit moment rijst het geweld daar wel de pan uit én doen de kolonisten heel problematische dingen op de Westbank. Als Israël een bananenrepubliek was, zou men zich daar waarschijnlijk minder druk om maken en dat vind ik ook niet gek. Dat het antisemitisme zou zijn om te wijzen op wat er misgaat, vind ik onzin.”

Zelf wil Paas naar eigen zeggen „niet te grote woorden gebruiken” als het gaat om Israël. „Tegen linkse vrienden zeg ik dat zionisten niet allemaal wrede mensen zijn en de bombardementen ook niet prima vinden. Tegen mijn rechtse vrienden zeg ik dat wie opkomt voor de Palestijnen niet per se een antisemiet is. Ik zou willen dat het ons in Nederland lukt om het conflict niet hierheen te importeren, niet de kerk te laten splijten.”

Blijf het open gesprek met elkaar aangaan, is Paas’ oproep. „En doe niet alsof je alleen een ware christen kunt zijn als je de staat Israël onvoorwaardelijk steunt. Dat je als christen Israël liefhebt, is één ding, maar je hoeft niet kritiekloos te zijn richting een politieke koers. Uiteindelijk hangt de belijdenis van je geloof niet af van je standpunt ten opzichte van Israël. Het is geen halszaak.” Hij zou zichzelf geen christelijke zionist noemen, zegt Paas. „Ik denk niet dat we Bijbelteksten moeten verbinden aan politieke scenario’s. Als God Israël wil herstellen, zal Hij dat doen op Zijn tijd en op Zijn manier. Maar ik heb respect voor gelovigen voor wie de staat Israël wel heel veel betekent.”

Nederlanders zijn niet degenen die deze oorlog voeren, benadrukt de theoloog. „Laten we oppassen dat we niet, min of meer als stuurlui die aan de wal staan, in blinde solidariteit de ene of de andere partij steunen. Ik denk dat Joden én Palestijnen er veel meer aan hebben als we ons inzetten voor initiatieven vanuit de samenleving die de vrede willen bevorderen.”

Zes weken onderhandelen met D66 over vijf zinnen

Twitterde hij als ChristenUnie-Kamerlid over de uithuisplaatsing van kinderen, dan kreeg hij een reactie of drie. Twitterde hij over Israël –of over asiel– dan kreeg Joël Voordewind, tegenwoordig directeur van stichting Tot Heil des Volks, een stortvloed van berichten over zich heen. Hij was van 2006 tot en met 2021 onder meer buitenlandwoordvoerder van zijn partij.

Hij reisde de hele wereld over, ook regelmatig naar Israël, en zag met eigen ogen dat als het over de Joodse staat ging, de gemoederen zeer verhit raakten. „Meestal waren het vooral de tegenstanders die zich lieten horen. Vaak met enkel verwensingen aan mijn adres en zonder een inhoudelijke reactie. Dan ging ik daar niet eens op in. Israël is al jaren een onderwerp waarbij de meningen knallend uiteen gaan. Het roept meer op dan enig ander thema of land.”

D66

Dat merkte hij ook in de onderhandelingen voor het kabinet-Rutte III, waar de ChristenUnie aan deelnam samen met de VVD, het CDA en D66. „Met Sjoerd Sjoerdsma van D66 heb ik zes weken lang moeten onderhandelen over vijf regels. Ik wilde namens de ChristenUnie heel graag een zin in het regeerakkoord over veilige grenzen en erkenning van de staat Israël. Sjoerdsma hechtte juist belang aan het perspectief van de Palestijnen op een eigen staat. Dat was echt een heikel onderwerp, waar ik om elk woordje en elke komma heb moeten strijden.”

Als hij als Kamerlid reizen maakte naar conflictgebieden, stonden media vaak niet te springen om een verhaal te maken. „Neem Sudan of Ethiopië. In zo’n geval vinden mensen in Nederland vaak dat het hen niet direct aangaat. Zelfs als veel mensen in een heel uitzichtloze situatie zitten, zorgt dat nog niet direct voor aandacht. Want er is zoveel leed op de wereld.”

Als het over Syrië of Irak ging, kwam het al een stuk dichterbij, merkte Voordewind, in verband met de vluchtelingenstromen die ook naar Nederland kwamen. „Dat zien mensen gebeuren. Hetzelfde geldt voor Oekraïne, een conflict dat zich dicht bij ons afspeelt. In christelijke kring was er ook bijvoorbeeld altijd wel belangstelling voor het wegtrekken van de christelijke minderheid uit landen als Syrië en Irak.”

Gruwel

Voor het kleinste nieuws uit Israël zag hij echter wereldwijd belangstelling. „Zelfs als ik in Indonesië was, hadden ze het er daar over, duizenden kilometers ver weg. Blijkbaar is dat heel kleine landje toch een aanstootgevend geheel voor met name de moslimwereld. Het mag er eigenlijk niet zijn. Het is een grote belediging dat de Joodse staat in 1948 werd gevestigd in het Midden-Oosten, een gruwel voor de omliggende landen. Tot op de dag van vandaag erkennen van de Arabische staten formeel alleen Jordanië en Egypte de staat Israël, hoewel er wel een hoopvolle trend te zien is als het gaat om andere Arabische landen, met het sluiten van de Abrahamakkoorden.”

Dat ontwikkelingen in en om Israël de gemoederen hier in beroering brengen, verbaast Voordewind niet. „Er is heel veel leed. De moslimgemeenschap voelt mee met de Palestijnen, christenen voelen over het algemeen een sterke verbondenheid met het Joodse volk. Hoewel je wel een kentering ziet. In 1967 steunde de Nederlandse bevolking Israël massaal, dat is nu niet meer zo.”

Uitroeiing

Zelf probeerde hij als politicus altijd de bredere context te benoemen waar volgens hem lang niet iedereen van op de hoogte is. „Ik wees dan op uitspraken van de hele leiding van Hamas, die het hebben over het uitroeien van het Joodse volk en vernietiging van Israël, of op de ontruiming van de Gazastrook in 2005.”

Voordewind gelooft dat er nog beloften voor Israël liggen. „Je kunt de Bijbel niet een-op-een op de staat Israël leggen, maar het land heeft wel een rijke geschiedenis, denk aan de koningen van Israël in het Oude Testament. Als ik Romeinen 9 tot en met 11 lees, lees ik dat de rol van Israël nog lang niet is uitgespeeld. „Volstrekt niet”, zegt Paulus zelfs. God heeft Israël niet vervangen, maar de heidenen toegevoegd. En eens zullen het nageslacht van Ismaël, de Arabische volken, en Izaäk, het Joodse volk, zich weer verzoenen, zoals bij het graf van hun vader Abraham.”