Nederland geen voorstander van regimewisseling in Iran
De Israëlische luchtmacht heeft het Iraanse atoomprogramma aangevallen. Iran slaat terug. Volg de laatste ontwikkelingen in dit liveblog.
Advertentie
De Franse, de Duitse en de Britse minister van Buitenlandse Zaken hebben na een overleg met hun Iraanse ambtgenoot gezegd dat ze de gesprekken met Iran over het nucleaire programma gaande willen houden. De ministers spraken vrijdag in Genève, samen met EU-buitenlandchef Kaja Kallas, drie uur lang over de oorlog tussen Iran en Israël en over hoe die diplomatiek beëindigd zou kunnen worden.
De Europese bewindspersonen noemden na afloop geen concrete resultaten van hun gesprek met de Iraanse buitenlandminister Abbas Araghchi. Wel zou het volgens hen zinvol zijn om door te praten. „De goede uitkomst van vandaag is dat we de zaal hebben verlaten met de indruk dat Iran in principe bereid is om over alle belangrijke kwesties te blijven praten”, zei de Duitse minister Johann Wadephul.
Volgens de Franse minister Jean-Noël Barrot kan de oorlog alleen via onderhandelingen ten einde komen. Hij zei dat Iran ook bereid is om over andere zaken te praten dan het atoomprogramma.
De Israëlische legerleider Eyal Zamir zei vrijdag dat zijn land zich moet voorbereiden op een langdurige oorlog met Iran.
„We zijn begonnen aan de meest complexe campagne in onze geschiedenis om een dreiging van deze omvang uit te schakelen, tegen zo’n vijand. We moeten klaar zijn voor een lange campagne”, zei Zamir in een videoverklaring gericht aan Israëliërs.
„De campagne is nog niet voorbij. Hoewel we belangrijke successen hebben geboekt, liggen er nog moeilijke dagen voor ons”, voegde hij toe.
Israël en Iran vallen elkaar al acht dagen aan. Iran meldde honderden doden tot nu toe. Israël heeft tientallen burgerdoden gemeld.
Tijdens een bijeenkomst van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zei Iran vrijdag dat het zichzelf blijft verdedigen tegen Israël. De Israëlische VN-ambassadeur Danny Danon benadrukte op zijn beurt dat Israël pas stopt met de aanvallen „als de nucleaire dreiging vanuit Iran ontmanteld is, de oorlogsmachine is ontwapend en ons en uw volk veilig zijn”.
Nederland is er geen voorstander van om het theocratische bewind in Iran omver te werpen. Dat zei demissionair minister-president Dick Schoof vrijdag op zijn wekelijkse persconferentie in Nieuwspoort. „Ik denk dat regimewisselingen primair aan het volk zelf zijn”, aldus de partijloze premier.
Israël viel een week geleden Iran aan. In Israëlische regeringskringen wordt nu gesproken over het doden van ayatollah Ali Khamenei, de hoogste leider. De Israëlische minister van Defensie verklaarde donderdag na een Iraanse raketaanval op Israël dat Khamenei moet worden uitgeschakeld. Hij kan volgens Israel Katz „niet langer blijven bestaan”. Ook premier Benjamin Netanyahu zei dat „alle opties” op tafel liggen.
Schoof zei er wel „met Engelse understatement” bij dat de Iraanse regering zeker geen „bevriende bondgenoot” is. Hij wees daarbij op het Iraanse nucleaire programma, de zorgen dat het land mogelijk een kernwapen kan maken, de schending van de mensenrechten en het gebrek aan vrijheid in Iran.
Het Israëlische optreden in Gaza is in strijd met de democratische waarden waarop het handelsverdrag tussen de EU en Israël is gebaseerd, zo stelt onderzoek van EU-buitenlandchef Kaja Kallas vast. Dat meldt de Volkskrant. De Unie kan daarom dat Associatieverdrag (of delen ervan) opschorten.
Kallas zou de EU-landen vrijdagavond of zaterdag het nog vertrouwelijke rapport toesturen over het Israëlische militaire optreden in Gaza en op de Westoever. De Nederlandse minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken) had vorige maand om dat onderzoek gevraagd. Hij kreeg toen de steun van zestien EU-collega’s voor zijn verzoek aan Kallas om na te gaan of artikel 2 uit het Associatieverdrag - dat de verdragslanden verplicht de mensenrechten te respecteren - door Israël geschonden wordt.
De Nederlandse ambassade in Tel Aviv gaat een deel van de dag weer open voor het verstrekken van paspoorten en urgente consulaire zaken. Dat meldt het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken vrijdag.
Paspoorten kunnen op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur worden opgehaald. Er kunnen geen afspraken worden gemaakt voor andere consulaire zaken.
De ambassade sloot vorige week vrijdag. De nacht ervoor viel Israël Iran aan. „Op aanwijzing van de Israëlische Home Front Command (HFC) mochten alleen essentiële voorzieningen open zijn, zoals ziekenhuizen en supermarkten”, aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken. „Die richtlijn wordt nu iets versoepeld: werkplekken met beschermde ruimten mogen hun activiteiten deels hervatten.”
Het ministerie meldt verder dat er achter de schermen bij Buitenlandse Zaken veel gebeurt. „Bijvoorbeeld om Nederlanders in het Midden-Oosten te helpen met uitreismogelijkheden. En om hen te informeren over de veiligheidssituatie.” Volgens het ministerie is er veel contact met bezorgde Nederlanders, partnerlanden en landen in de regio. „Overal is de situatie anders. Niet alleen in Israël en Iran, maar ook in omliggende landen. Daarom worden telkens nieuwe adviezen uitgewerkt en uitreismogelijkheden verkend voor Nederlanders die de regio willen verlaten.”
De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, Abbas Araqchi, heeft in de mensenrechtenraad van de Verenigde Naties in Genève gezegd dat de Israëlische aanvallen op nucleaire installaties een ernstige oorlogsmisdaad vormen. Israël bombardeert die omdat het beweert dat Iran een kernwapen wil ontwikkelen. Iran bestrijdt dat al jaren en doet naar eigen zeggen enkel nucleair onderzoek en wil kernenergie benutten.
Iran had bijna een akkoord met de VS volgens de bewindsman toen de Israëli’s een week terug aanvielen. Hij noemde dat „een Israëlisch verraad” van de Amerikaanse diplomatie.
Araqchi is in Genève op bezoek en spreekt er vrijdag de ministers van Buitenlandse Zaken van Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië en met de buitenlandchef van de EU.
Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië speelden een belangrijke rol bij de totstandkoming van het internationaal akkoord met Iran in 2015 over het omstreden nucleaire programma.
De aandelenbeurzen in New York gingen vrijdag licht omhoog. Beleggers bleven voorzichtig in afwachting van verdere ontwikkelingen rond de strijd tussen Israël en Iran. President Donald Trump heeft nog geen duidelijkheid gegeven over mogelijke Amerikaanse hulp aan Israël bij de aanvallen op Iran.
Trump stelde de beslissing over een mogelijke Amerikaanse aanval op Iran twee weken uit. Hij wil de onderhandelingen met Teheran meer tijd geven voordat hij Israël gaat helpen bij het bombarderen van Iraanse nucleaire faciliteiten.
De Dow-Jonesindex noteerde kort na opening van de markt 0,4 procent hoger op 42.319 punten. De brede S&P 500-index klom 0,5 procent tot 6007 punten en techgraadmeter Nasdaq steeg 0,6 procent tot 19.661 punten. De Amerikaanse beurzen waren donderdag dicht vanwege Juneteenth, de dag waarop de afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten wordt herdacht.
Beleggers kauwden daarnaast nog na op het rentebesluit van de Federal Reserve. De Amerikaanse centrale bank hield woensdag het rentetarief ongewijzigd. Ondanks de herhaaldelijke oproepen van Trump om de leenkosten te verlagen en de economie te ondersteunen, verklaarde Fed-voorzitter Jerome Powell geen haast te hebben met het verlagen van de rente.
Powell herhaalde dat hij eerst meer duidelijkheid wil over de impact van het handelsbeleid van Trump op de economie en waarschuwde dat de importheffingen de inflatie in de VS weer kunnen aanjagen. Trump haalde donderdag opnieuw uit naar Powell en zei dat de Fed-voorzitter de VS „honderden miljarden dollars” kost door renteverlagingen uit te stellen.
De olieprijs daalde na de aankondiging van Trump om het besluit over de Amerikaanse hulp bij de Israëlische aanvallen op Iran uit te stellen. Donderdag werd olie nog flink duurder door zorgen over directe betrokkenheid van de VS bij het conflict. De prijs van een vat Brentolie, de maatstaf voor olie uit het Midden-Oosten, daalde 3,4 procent tot 76,16 dollar.
Cryptobedrijven gingen omhoog dankzij koersstijgingen van digitale munten. Bitcoin, de grootste cryptomunt ter wereld werd 1,6 procent duurder en ether steeg 1,7 procent. Cryptobeurs Coinbase won daardoor 2,3 procent. Cryptominer Mara Holdings klom 1,4 procent.
Vele duizenden Iraniërs hebben op deze vrijdagse gebedsdag in meerdere steden betoogd tegen Israël. De staatstelevisie toonde beelden van betogers die ook hun steun betuigden aan de regering en de geestelijken. Ook nieuwszender Al-Jazeera meldt massale betogingen voor vergelding en tegen de Israëlische aanvallen. Mensen gingen de straat op in Teheran, en onder meer in Isfahan, Mashad, Qom en Tabriz.
Onder de betogers in Teheran was de baas van de magistratuur en voorzitter van het hooggerechtshof Gholam-Hossein Mohseni-Ejei. Ook ex-topfiguren van het Korps van de Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC), parlementsleden en ministers liepen mee.
Het is volgens de staats-tv „een dag van solidariteit met het verzet van de Iraanse natie”. Demonstranten toonden portretten van vooraanstaande Iraanse functionarissen die door Israëlische aanvallen zijn omgekomen. Ook werd het portret van de stichter van de streng religieuze Islamitische Republiek Iran, de ayatollah Ruhollah Khomeini (1902-1989), weer meegedragen.
Israël hoopt dat de bombardementen op Iran niet alleen nucleaire centra uitschakelen, maar ook de macht ondermijnen van de uiterst conservatieve antiwesterse Iraanse sjiitische geestelijkheid. Die heerst al meer dan 45 jaar over het land. De voornaamste pijler van het regime is het IRGC dat economisch, politiek en militair een elite vormt en dat nauw verbonden is met de hoogste leider, de ayatollah Ali Khamenei.
De Universiteit van Amsterdam (UvA) gaat voorlopig geen nieuwe samenwerkingen aan met Israëlische organisaties via het onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon Europe. Het college van bestuur (CvB) wacht eerst de uitkomsten van Europees onderzoek af naar de naleving van het associatieverdrag met Israël.
Daarmee zet de UvA „een extra stap vanwege het aanhoudende en grootschalige geweld in Gaza”. Ook hecht de universiteit groot belang aan het EU-onderzoek. Door nu geen nieuwe samenwerkingen aan te gaan, voorkomt de UvA dat deze later moeilijk te beëindigen zijn, mocht dat nodig blijken.
De houdbaarheid van een uitwisselingsprogramma met Tel Aviv University wordt nu onderzocht. Daarna besluit het CvB hoe het daarmee verder moet. Individuele samenwerkingen tussen Amsterdamse en Israëlische wetenschappers kunnen wel doorgaan, aldus de UvA.
Regelmatig wordt op en rond de UvA actiegevoerd tegen de banden met Israëlische organisaties.
Advertentie
Pro-Palestijnse activisten zeggen twee militaire vliegtuigen te hebben beschadigd op een Britse luchtmachtbasis in het midden van Engeland. Ze zeggen dat de toestellen met rode verf en koevoeten buiten gebruik zijn gesteld. De twee activisten van Palestine Action zouden zijn ontkomen.
De vliegtuigen die beschadigd werden, zijn Airbus Voyagers. Die toestellen kunnen worden gebruikt voor vervoer van materieel, brandstof en mensen. „Door de vliegtuigen buiten gebruik te stellen, hebben de activisten de directe Britse deelname aan het plegen van genocide en oorlogsmisdaden in het Midden-Oosten verstoord”, zegt Palestine Action in een verklaring.
Palestine Action deelde beelden van de actie. Te zien is hoe iemand op een elektrische step richting een Voyager rijdt en schijnbaar rode verf in een motor spuit. Ook klinkt gebonk. Daarna rijdt die persoon weg en komt een tweede persoon op een step in beeld.
De Britse premier Keir Starmer heeft op sociale media zijn onvrede geuit. „De daad van vandalisme op RAF Brize Norton is schandalig. Onze strijdkrachten vertegenwoordigen het beste dat Groot-Brittannië te bieden heeft en zetten iedere dag hun levens voor ons op het spel”, schrijft hij op X. RAF Brize Norton is de naam van de vliegbasis.
„Ik ben zeer ontstemd dat dit is gebeurd en heb opdracht gegeven tot een onderzoek en een schouw van de beveiliging op onze bases in bredere zin”, schrijft minister van Defensie John Healey.
Deskundigen en defensiebronnen zeggen in de Britse media dat de actie geen gevolgen heeft voor geplande vluchten of operaties. In tegenstelling tot wat de activisten beweren, helpen de Britten Israël ook niet met het bijtanken van vliegtuigen, aldus bronnen tegenover onder meer Sky News, de BBC en The Guardian.
Vele duizenden Iraniërs hebben op deze vrijdagse gebedsdag in meerdere steden betoogd tegen Israël. De staatstelevisie toonde beelden van betogers die ook hun steun betuigden aan de regering en de geestelijken.
Het is volgens de tv-presentator „een dag van solidariteit met het verzet van de Iraanse natie”. Demonstranten toonden portretten van vooraanstaande Iraanse functionarissen die door Israëlische aanvallen zijn omgekomen.
Israël hoopt dat de bombardementen op Iran niet alleen nucleaire centra uitschakelen, maar ook de macht ondermijnen van de uiterst conservatieve antiwesterse Iraanse sjiitische geestelijkheid. Die heerst al meer dan 45 jaar over het land.
Een boot met 1500 Israëli’s die in het buitenland waren gestrand door de aanvallen tussen Israël en Iran, is vanuit Cyprus aangekomen in de Israëlische haven Ashdod. Volgens het Israëlische leger is dit de eerste boot met gestrande landgenoten en volgen er meer in wat ‘operatie veilige terugkeer’ wordt genoemd.
De burgerluchtvaart werd in Israël vrijwel helemaal stilgelegd als gevolg Iraanse drone- en raketaanvallen. Israëlische verkeersvliegtuigen weken uit naar luchthavens buiten Israël. Vliegtuigen op weg naar Israël moesten een andere bestemming vinden. Veel zijn naar Cyprus gevlogen. Daar wachten volgens Israëlische media momenteel 6500 Israëli’s op de terugkeer naar huis.
In de Iraanse kerncentrale van Bushehr werken volgens de baas van de Russische onderneming Rosatom, Aleksej Lichatsjev, driehonderd Russen. Volgens Lichatsjev werken er in totaal vijfhonderd mensen uit de voormalige Sovjetrepublieken. De situatie in het complex van Bushehr is volgens hem normaal en wordt er gewerkt.
Volgens het Kremlin heeft president Vladimir Poetin garanties van Israël gekregen over de veiligheid van de werknemers in de centrale die bij de Perzische Golf ligt.
Rusland heeft zich opgeworpen als mogelijke bemiddelaar in het geëscaleerde conflict dat Iran met Israël en de VS heeft over het nucleaire programma van Iran. Het Kremlin heeft goede betrekkingen met Iran, nauwe banden met Israël en het aantreden van de Amerikaanse president Donald Trump heeft Moskou en Washington nader tot elkaar gebracht. Rusland vreest dat een verdere escalatie en het voortzetten van de vijandelijkheden het hele Midden-Oosten en de regio van Iran „in de afgrond drijven”.
De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Abbas Araqchi heeft gezegd dat zijn land niet met de VS onderhandelt zolang Israël Iran aanvalt. Volgens hem heeft Washington herhaaldelijk verzocht om verder te onderhandelen over het nucleaire programma van Iran. Maar volgens Araqchi zijn „diplomatie en dialoog niet mogelijk zolang de agressie niet stopt”.
Donderdag meldden anonieme diplomaten dat de speciale Amerikaanse gezant Steve Witkoff meerdere keren heeft getelefoneerd met Araqchi tijdens de Israëlische aanvallen op Iran. Araqchi zou toen hebben gezegd dat Iran „flexibel” kan zijn over het nucleaire programma als de VS Israël ertoe brengen de aanvallen te stoppen.
Araqchi is in Genève voor gesprekken met de ministers van Buitenlandse Zaken van Duitsland, Johann Wadephul, Frankrijk, Jean-Noël Barrot, en Groot-Brittannië, David Lammy en met Kaja Kallas die over buitenlandse betrekkingen van de EU gaat.
De VS en Iran hebben sinds 1980 geen diplomatieke betrekkingen meer. Toch heeft de Amerikaanse gezant Steve Witkoff meermaals gebeld met de Iraanse buitenlandminister Abbas Araqchi.
Meerdere landen hebben hun ambassades in Teheran gesloten. Australië heeft alle medewerkers opgedragen om Iran te verlaten, omdat de situatie te onveilig is. Ook de ambassades van onder meer Tsjechië, Portugal en Nieuw-Zeeland zijn gesloten. Israël voert al een week zware luchtaanvallen uit op de stad.
„Dit besluit nemen wij niet lichtvaardig. Het is een besluit op basis van de verslechterende veiligheidssituatie in Iran”, zei minister van Buitenlandse Zaken Penny Wong. Alle Australiërs wordt aangeraden om Iran te verlaten, zodra dat veilig mogelijk is. Zo’n 2000 van hen zouden dat ook gevraagd hebben, plus nog eens 1200 in Israël.
Ook Nederland heeft een ambassade in Teheran. Die is gesloten voor publiek, maar de ambassadestaf is wel nog aan het werk. „Vooral in dit soort situaties is het belangrijk dat Nederland aanwezig blijft met een team dat onze belangen ter plekke vertegenwoordigt”, staat in een bericht op de ambassadesite. Voor Iran geldt code rood.
De olieprijs ging vrijdag omlaag na het besluit van de Amerikaanse president Donald Trump om een beslissing over een Amerikaanse aanval op Iran twee weken uit te stellen. Op donderdag steeg de olieprijs juist nog flink door zorgen over directe betrokkenheid van de Verenigde Staten bij de aanvallen van Israël op Iraanse nucleaire faciliteiten en verstoringen door het conflict op de wereldwijde oliemarkt.
De prijs van een vat Brentolie, de maatstaf voor olie uit het Midden-Oosten, daalde vrijdagochtend met meer dan 2 procent tot onder de 77 dollar. Op donderdag steeg die nog bijna 3 procent. Sinds het uitbreken van het conflict tussen Israël en Iran een week geleden is olie ongeveer 10 procent duurder geworden.
Volgens het Witte Huis moet het besluit van Trump tijd bieden voor onderhandelingen met Iran. Naar verluidt zouden Amerikaanse overheidsfunctionarissen voorbereidingen hebben getroffen om dit weekend al een aanval op Iran uit te voeren.
De oorlog tussen Israël en Iran, die vorige week begon met een grootscheepse aanval van Israël, is de tweede week ingegaan met een nacht van luchtaanvallen over en weer.
Het Israëlische leger meldde dat het in de nacht van donderdag op vrijdag aanvallen heeft uitgevoerd op tientallen militaire doelen in Iran, onder meer op de Organisatie voor Defensieve Innovatie en Onderzoek (SPND), die volgens het leger betrokken is bij de ontwikkeling van kernwapens.
Op verschillende plaatsen in Israël klonken vanwege Iraanse aanvallen de sirenes van het luchtalarm. In de zuidelijke stad Beer Sheva stonden volgens CNN gebouwen in brand na aanvallen.
Vrijdag ontmoeten de Britse, Duitse, Franse en Iraanse buitenlandministers elkaar in Genève. Zij hopen met onderhandelingen over Irans atoomprogramma een einde te maken aan het conflict tussen Iran en Israël.
Welkom in dit nieuwe liveblog. Ook vandaag houden we u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen uit het Midden-Oosten.
Lees hier het liveblog van gisteren:
Advertentie