Zahra Runderkamp onderzocht uitsluiting van vrouwen in de politiek. ‘Er wordt maar heel beperkt ruimte gemaakt’

interview

Zahra Runderkamp | politicoloog Vrouwen in de politiek lopen aan tegen veel barrières, blijkt uit onderzoek van Zahra Runderkamp. „Partijen kiezen vaak toch weer voor de witte man als lijsttrekker.”

Leeslijst Leeslijst

Zahra Runderkamp, politicoloog van de Universiteit van Amsterdam, deed onderzoek naar diversiteit en inclusie in de Nederlandse politiek.

Foto Merlijn Doomernik

Als elfjarig meisje, opgroeiend in Amsterdam, richtte Zahra Runderkamp een politieke partij op: ZZZ. Zeker Zonnig Zahra. Runderkamp stuurde een nieuwsbrief naar familieleden, vrienden en klasgenoten, waarin ze uitlegde wat ze met haar partij wilde veranderen. Haar belangrijkste punt: radicale gelijkheid tussen man en vrouw. „Het komt vaak voor dat mannen veel meer verdienen dan vrouwen”, leest ze voor uit één van haar nieuwsbrieven. „Maar dat is vaak onterecht.”

Politiek en persoon zijn niet te scheiden, maar wetenschap en persoon lopen ook door elkaar. Politicoloog Zahra Runderkamp (1991) gelooft daar sterk in. Haar werk als wetenschapper is sterk beïnvloed door haar persoonlijke leven, en door haar kijk op samenleving en politiek. Volgende week woensdag promoveert ze aan de Universiteit van Amsterdam, en verschijnt haar proefschrift over diversiteit en inclusie in de Nederlandse politiek.

Politiek, besloot Zahra Runderkamp, na haar ZZZ-periode, is niet haar wereld. „Ik ben geen politicus, maar uiteindelijk meer een onderzoeker, een beschouwer. Maar ik word in mijn werk wel gedreven door wat ik zie als onrecht. En wat me persoonlijk raakt, drijft me ook als wetenschapper.”

„Je ziet dat vrouwen zich staande moeten houden in een wereld die allerlei barrières opwerpt”

Dit raakte haar bijvoorbeeld: op 6 december 2023 zag ze, hoogzwanger thuis op de bank, hoe de nieuwe Tweede Kamer werd geïnstalleerd. Twee Kamerleden, Hanneke van der Werf en Ilana Rooderkerk (beide D66), waren kort daarvoor bevallen. Ze moesten toch aanwezig zijn, omdat anders hun nieuwe termijn niet kon beginnen, en ze ook geen recht op verlof zouden hebben. Door er te zijn kregen ze dat verlof wél, het verplichte aantal van zestien weken, hoewel ze in de vorige periode al enkele maanden verlof hadden opgenomen. Zo schrijft de wet het nu eenmaal voor.

Ook VVD’er Queeny Rajkowski werd die dag geïnstalleerd als Kamerlid. Zij stond op het punt van bevallen, had zichtbaar moeite daar aanwezig te zijn en noemde de verplichte ceremonie op Instagram „alles behalve ideaal”.

Wat dacht u toen u de beëdiging zag?

„Mijn uitgerekende datum was rond die van Queeny. Ik was er fysiek ook helemaal klaar mee, en kon wel aardig invoelen hoe zij zich moest voelen. O mijn God, dacht ik, wat doen ze haar aan dat ze daar als hoogzwangere vrouw moet staan?”

Welke les trok u hieruit?

„Dat de politiek een plek is waar de man de norm bepaalt. Voor vrouwen wordt maar heel beperkt ruimte gemaakt. De installatie is een voorbeeld van hoe zo’n mechanisme van uitsluiting werkt.”

In de recente politieke geschiedenis zijn er veel opvallende doorbraken geweest, zegt Zahra Runderkamp: de eerste vrouw van kleur als fractievoorzitter in de Tweede Kamer (Sylvana Simons), de eerste trans vrouw (Lisa van Ginneken), het eerste non-binaire Kamerlid (Ines Kostic). Op lokaal niveau krijgen vrouwen de laatste jaren vaker een verkiesbare plek op kieslijsten.

Maar de aandacht voor individuele succesverhalen vertroebelt het zicht op het geheel, betoogt Runderkamp in haar proefschrift. Vrouwen, mensen met een migratieachtergrond, of mensen uit andere gemarginaliseerde groepen hebben veel meer moeite zich staande te houden in de politiek dan hun mannelijke, witte collega’s. Ze vertrekken voortijdig, krijgen kleine portefeuilles, raken in conflict, of lijden in stilte. Runderkamp: „Er is dus wel steeds meer diversiteit in de politiek, maar geen, of onvoldoende inclusie. Dat is scheef gaan lopen.”

Lees ook
Nederlandse vrouwenemancipatie stokt, op wereldschaal nog zeker 134 jaar wachten op gendergelijkheid
Een beeld van de Feminist March afgelopen jaar in Amsterdam.

Hoe kan dat? Over vrouwen in de politiek is het meest bekend. Zo’n 35 procent van de gemeenteraadsleden is vrouw. Het percentage vrouwelijke wethouders is lager: 28 procent. In de Tweede Kamer zitten nu 55 vrouwen, ofwel 36,7 procent. Zo’n 20 procent van de vrouwelijke politici verlaat het ambt voortijdig.

„Kijk je goed naar de verhalen achter die percentages”, zegt Runderkamp, „dan zie je dat vrouwen zich staande moeten houden in een wereld die allerlei barrières opwerpt. Dat verklaart dat ze minder vaak in de politiek terechtkomen, en relatief snel de politiek verlaten.”

Welke barrières zijn dat?

„Er zijn niet één of twee oorzaken, het probleem is veel complexer. Toen ik het ging onderzoeken, zag ik een opeenstapeling. Bovenaan staat de organisatie van het werk: de lange vergaderdagen en de starre werkomgeving, die het moeilijk maken politiek te combineren met een gezin. Daarbij maken de fysieke werkomstandigheden, zoals het ontbreken van kolfruimtes, het vrouwen extra moeilijk. Maar ook sociaal is het lastig. Vrouwelijke politici krijgen van mannelijke collega’s te horen of ze niet thuis bij de kinderen moeten zitten. Ze moeten functioneren in een harde omgeving, gedomineerd door mannen, die ook vaak hogere posities bekleden.”

Sommige partijen hebben vrouwelijke leiders, waaronder de drie coalitiepartijen VVD, NSC en BBB. Ziet u dat als vooruitgang?

„Dilan Yesilgöz volg ik op de voet, zij heeft het als vrouw met een migratieachtergrond geschopt tot leider van de VVD. Van alle vrouwen in de politiek heeft zij nu de grootste kans op het premierschap. Ik zie haar wel worstelen met de problemen die veel vrouwen in leiderschapsposities hebben. Ze loopt op een evenwichtskoord: het mag niet te lief, niet te schel en te fel, niets mag zijn. Ze heeft het daardoor moeilijker dan politici als Geert Wilders of haar voorganger Mark Rutte.”

Yesilgöz benoemt haar migratieachtergrond of gender heel weinig. Wijkt ze daarin af van anderen?

„Er zijn twee smaken: sommigen doen het heel actief, anderen juist helemaal niet. Ik heb 88 maiden speeches geanalyseerd, de eerste toespraak van Kamerleden in de plenaire zaal. Sommigen spreken zich actief uit over hun sekse of achtergrond, zoals Sylvana Simons [BIJ1], die over het slavernijverleden van haar familie sprak. Yesilgöz benoemde in 2017 haar vlucht uit Turkije ook, en de inzet van haar ouders voor gelijke rechten voor homoseksuelen en religieuze minderheden. Maar sindsdien is de boodschap implicieter, ze praat er minder vaak over. Dat hoeft ook niet, ze draagt haar sekse en migratieachtergrond zichtbaar met zich mee.”

Een paar partijen, GroenLinks-PvdA en Volt, hebben evenveel vrouwen als mannen op de kandidatenlijst. Ziet u dat als een oplossing?

„Als het over oplossingen gaat, gaat het altijd meteen over de instroom. Als de kandidatenlijsten maar evenredig verdeeld zijn, dan komt het wel goed. Het helpt wel, maar het probleem daarna blijft: vrouwen hebben meer moeite hogere functies te bereiken en verlaten relatief snel de politiek. Over de oorzaken daarvan is nog weinig bekend. En de beweegredenen van partijen zijn niet altijd wat ze lijken. Het is niet altijd zwart-wit.”

Wat bedoelt u daarmee?

„Bijvoorbeeld: vrouwen met een migratieachtergrond komen relatief vaker voor op kandidatenlijsten dan mannen uit dezelfde groep, zo kunnen partijen twee gemarginaliseerde groepen tegelijk afvinken. Sommige partijen werven diverser, maar kiezen toch weer voor de witte man als lijsttrekker, zoals Frans Timmermans bij GroenLinks-PvdA. En in de politiek zie je iets als wat ze in het bedrijfsleven de ‘glazen klif’ noemen. Vrouwen worden soms gepromoveerd, maar dan wel naar risicovolle posities, waar ze bijna wel moeten mislukken.”

„Lokaal moet nog heel veel gebeuren: vrouwen en mensen met een migratieachtergrond zijn zwaar ondervertegenwoordigd”

In uw onderzoek bent u ook kritisch op de politieke journalistiek. Wat gaat daar volgens u mis?

„Media bepalen of bevestigen, soms onbedoeld, de normen. De meeste aandacht die witte, mannelijke politici krijgen, gaat over hun ideeën of ideologie. Bij vrouwen of politici met een migratieachtergrond hebben journalisten de neiging die achtergrond uitgebreid te bespreken. Daarmee doen ze twee dingen: ze zetten de ene politicus neer als de norm, en de ander als iemand die buiten die norm staat, een indringer in het systeem. Bovendien: hoe meer aandacht, tijd, of ruimte er opgaat aan het bespreken van iemands achtergrond, des te minder plek is er voor iemands ideeën.”

Veel barrières zijn praktisch van aard, en daarom misschien makkelijker te veranderen. Waarom gebeurt dat te weinig, denkt u?

„Een organisatie veranderen is altijd moeilijk, in iedere werkomgeving. Je krijgt al snel te horen dat iets altijd al zo geweest is. Politiek is bovendien een nog vluchtiger omgeving: er is altijd iets waarom het nu even niet zo belangrijk is om te veranderen.”

Zoals een kabinetsval.

„Het eerste wat ik dacht toen het kabinet viel, was: ‘O nee, hoe moet het nu met de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar?’ Juist op lokaal niveau moet nog heel veel gebeuren, vrouwen en mensen met een migratieachtergrond zijn daar zwaar ondervertegenwoordigd. Maar om dat te veranderen, moeten partijen er tijd en energie in steken. Partijen draaien ook maar op mensen met beperkte tijd, en die krijgen het extra druk door de landelijke verkiezingen in oktober. Diversiteit zal niet het belangrijkste thema zijn. Aan de andere kant: je weet nooit hoe het loopt. Na de eerste verkiezing van Donald Trump, in 2016, meldden opvallend veel vrouwen zich voor politieke functies. Ze maakten zich zorgen en besloten alsnog naar voren te stappen. Dat kan hier in Nederland ook gebeuren.”

Lees ook
Diversiteit leidt tot succes – maar betrek wel de mannen erbij
Diversiteit leidt tot succes – maar betrek wel de mannen erbij

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in