Kiesraad: 29 oktober eerste reële optie voor verkiezingen
Volg de ontwikkelingen rondom de kabinetsval in dit liveblog.
Advertentie
Woensdag 29 oktober is volgens de Kiesraad de eerste reële optie om de Tweede Kamerverkiezingen te houden. Deze datum is dan ook geadviseerd. Hierbij is onder meer gekeken naar de tijd die gemeenten nodig hebben om de verkiezingen goed te kunnen organiseren.
„Daarnaast hebben politieke partijen tijd nodig om zich voor te bereiden op de verkiezing. En tot slot letten we op vakanties. Alles afwegende ziet de Kiesraad woensdag 29 oktober als eerste reële optie voor de verkiezing”, aldus de Kiesraad.
Het advies is uitgebracht aan demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Judith Uitermark.
De Tweede Kamer wil zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen, nu het kabinet-Schoof is gevallen. Een motie van die strekking, ingediend door GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans in het Kamerdebat over de kabinetsval, werd met algemene stemmen aangenomen.
De motie werd medeondertekend door regeringspartij VVD en de oppositiepartijen D66, Volt, CDA, SP en ChristenUnie. Bij de stemming erover aansluitend aan het debat schaarden ook de overige partijen zich erachter.
Mirjam Bikker, fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Tweede Kamer, pleit voor een kantelpunt. De politica vroeg zich in het debat af of de Kamer het nog eens kan worden over zaken „waarvan heel Nederland zeker is dat daar een aanpak voor nodig is”.
Bikker richtte zich daarbij ook op de VVD, die in juli 2023 net als de PVV nu het kabinet liet vallen op het thema migratie. „We hadden al een heel stuk verder kunnen zijn, ook op het punt van migratie.”
De CU-leider verwees ook naar de Oekraïne-oorlog. „Als er een oorlog woedt aan het oosten van ons continent, en de NAVO moet versterkt, dan kunnen we het niet hebben dat we hier moties wegstemmen omdat links het weer niet eens is met rechts en andersom, terwijl er zo veel op het spel staat.” Bikker pleitte daarom voor een kantelpunt, en hoopt dat „het brede politieke midden op wil staan”.
Bikker stelde dat „de mensen in het land” de dupe zijn van „het weglopen van Wilders”. Nederland zit op slot, aldus Bikker, maar veel mensen kunnen „niet weer twee jaar wachten op effectief beleid”.
„Wie wind zaait, zal storm oogsten”, stelde de CU’er. „VVD, NSC en BBB hebben dit fiasco mede mogelijk gemaakt. Al voor de verkiezingen begonnen met het openzetten van de deur voor het populisme.” Bikker signaleerde dat de drie partijen „vooral alleen naar Wilders wijzen. Is er nog enige reflectie?”
Het kabinet neemt zo snel mogelijk een besluit over wanneer de verkiezingen plaatsvinden. Dat heeft demissionair premier Dick Schoof gemeld in het debat over de kabinetsval.
„De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal in overleg met de Kiesraad en gemeenten nagaan welke data in aanmerking komen voor de verkiezingen en hiervoor een voorstel doen aan het kabinet.” Vervolgens neemt de regering een besluit om de Tweede Kamer te ontbinden.
Onder meer GroenLinks-PvdA en VVD hebben gevraagd om een snelle stembusgang. Schoof: „Uit de bijdrage van de Kamer is duidelijk dat er steun is voor vervroegde verkiezingen van de Tweede Kamer.”
BBB-leider Caroline van der Plas vindt het „pas echt onverantwoord” om tot de verkiezingen geen beleidskeuzes te maken over onderwerpen die zij belangrijk vindt, zoals migratie en stikstof. Het is gebruikelijk dat een kabinet nadat het gevallen is geen belangrijke politieke beslissingen meer neemt. De Tweede Kamer zal besluiten welke onderwerpen controversieel worden verklaard, zoals het uitstellen tot na de verkiezingen heet.
Het is gebruikelijk dat onderwerpen ook controversieel worden verklaard als een grote minderheid in de Tweede Kamer daarom verzoekt. Maar het is uiteindelijk aan de meerderheid om een besluit te nemen.
Naast migratie en stikstof vindt Van der Plas dat het demissionaire kabinet ook actief beleid moet blijven maken over defensie, woningbouw en de bouw en het onderhoud van wegen en spoorlijnen.
SGP-fractievoorzitter zei woensdag in het Kamerdebat dat een aantal plannen en ambities van het kabinet zijn partij best aanspraken. „Voorstellen die rekening houden met de wensen en de wereld van de gewone Nederlander. Daar zitten burgers, boeren, ondernemers en ZZP’ers echt op te wachten. Maar helaas lijkt die hoop in rook op te gaan. De vier coalitiepartijen hebben niet geleverd.” Stoffer verwees naar Spreuken 13:12, waar staat dat de uitgestelde hoop het hart krenkt. „Dat is precies wat nu gebeurt. Veel mensen in ons land zijn teleurgesteld. De hoop op betere plannen is vervlogen. Wantrouwen over de politiek is verdiept. En dat is een zorgelijke situatie.”
Anderhalve week geleden, op de SGP-partijdag, zei Stoffer in een speech dat „vele passages in het coalitieakkoord zo uit het verkiezingsprogramma van de SGP lijken te zijn gekopieerd”, maar uitte hij kritiek op drie thema’s. De SGP miste namelijk aandacht voor het gezin, liefde voor „de naaste over de grens” en de zorg voor medisch-ethische thema’s. Die onderwerpen zijn „cruciaal” om te bepalen hoe constructief de SGP zich blijft opstellen tegenover dit kabinet, stelde Stoffer in zijn partijrede.
In het debat van woensdag zei Stoffer dat zijn partij „ondanks de kritische noten die we ook hebben gekraakt” steeds constructief is geweest en dat ook de komende periode zal zijn. „We zullen ons blijven inzetten voor gezinnen, voor het ongeboren leven en voor de veiligheid. En zeker ook voor onze Joodse landgenoten.”
De SGP wil „Woord houden”. „Dát is waar het land behoefte aan heeft”, aldus Stoffer. „Mensen die aanspreekbaar zijn op hun woorden. En een land dat zich houdt aan Gods goede geboden.”
De SGP-fractievoorzitter zei de inzet van partijloos premier Schoof te waarderen. Stoffer wenste hem en de andere kabinetsleden Gods zegen voor de komende periode.
De SGP wil dat de Tweede Kamer in elk geval de onderwerpen migratie, wonen, stikstof en internationale veiligheid niet controversieel verklaard, zei voorman Chris Stoffer tijdens het debat. Als dat wel gebeurt, betekent dit dat de Kamer deze thema’s voorlopig niet behandelt, in principe tot er een nieuw kabinet is. Dat kan zomaar een klein jaar duren.
„Buiten dat kunnen we niet doen alsof er niets gebeurd is”, aldus Stoffer. De SGP’er vindt dat nu eerst de kiezer moet worden geraadpleegd. Dat er nieuwe verkiezingen komen, is zeker. Wanneer is nog niet bekend.
NSC wil nog steeds dat de sociale huren twee jaar worden bevroren, zoals is afgesproken in de voorjaarsnota. Dat zei voorvrouw Nicolien van Vroonhoven in het debat over de kabinetsval. Als gevolg van die breuk heeft verantwoordelijk minister Mona Keijzer (BBB) het plan voor de huurbevriezing dinsdag ingetrokken.
SP-leider Jimmy Dijk vroeg NSC of de belofte aan huurders van een sociale woning nog overeind stond. „Die huurbevriezing, dat hebben we met elkaar afgesproken, dus daar staan we voor.” De afspraak is in april gemaakt op initiatief van de PVV. Die partij besloot dinsdag de coalitie te verlaten. Desondanks blijft Van Vroonhoven voorstander. „Wij willen ook graag dat de huren bevroren worden. Natuurlijk, want de huurlasten van mensen zijn te hoog.”
Het niet verhogen van de huren zorgt volgens corporatiekoepel Aedes voor een stagnatie van nieuwbouw en verduurzaming. Ook NSC-Kamerlid Merlien Welzijn was kritisch op de voorgenomen bevriezing.
CDA-leider Henri Bontenbal vindt dat VVD-leider Dilan Yeşilgöz niet oprecht is als zij zegt dat ze zonder problemen kon leven met het tienpuntenplan van PVV-leider Geert Wilders waarmee hij de migratie wilde beperken. Volgens de CDA-voorman konden de liberalen er niet mee instemmen, omdat sommige van die maatregelen niet mogelijk zijn.
Zaken als de grenzen helemaal sluiten of Syriërs direct naar hun land terugsturen kunnen helemaal niet, aldus Bontenbal woensdag in een debat over de val van het kabinet. „Zeg dan niet dat je het met de tien punten eens bent.”
Volgens Yeşilgöz was „er geen verschil van mening” met de PVV. Veel van die voorstellen heeft haar eigen liberale partij al eerder gedaan. En ze heeft wel degelijk de randvoorwaarden genoemd bij het tienpuntenplan, zei ze. Het was Wilders volgens haar helemaal niet te doen om asiel. „Het was opgezet om af te haken.”
De VVD stelde in het laatste coalitieoverleg dinsdag nog een motie voor waarin het kabinet gevraagd zou worden het tienpuntenplan uit te werken. Daar ging Wilders niet op in. Bontenbal ziet die motie als een „Haags trucje”. Hij ziet het slechts als een middel om het plan te laten stranden in de uitwerking.
Bontenbal wilde ook van Nicolien van Vroonhoven van NSC weten waarom zij een keer riep geen probleem te hebben met het PVV-plan. Zoals Wilders de voorstellen presenteerde tijdens de persconferentie in Nieuwspoort kon de NSC er „helemaal niets mee”, zei Van Vroonhoven. Later raadde ze hem aan zijn plan door het kabinet te laten uitwerken. Dan zou duidelijk zijn geworden welk deel van de voorstellen houdbaar was, zei ze.
Oppositiepartijen willen dat VVD-leider Dilan Yeşilgöz duidelijkheid geeft op de vraag of haar partij opnieuw zou samenwerken met de PVV. GroenLinks-PvdA, D66 en ChristenUnie hebben hierop aangedrongen in het debat over de kabinetsval, maar Yeşilgöz zei dat ze pas later een beslissing neemt.
„Ik vind het een heel zwaar besluit”, aldus Yeşilgöz. „Ik zit sinds 24 uur in deze situatie. Dat is de reden waarom ik iets meer tijd nodig heb.” Op de vraag van D66’er Rob Jetten wat de doorslag zou geven in dit besluit, zei ze: „Het is niet één ding.”
Mirjam Bikker (ChristenUnie) vroeg Yeşilgöz te reageren op de stelling „dit gepruts nooit weer”. Een faire en terechte vraag, vond Yeşilgöz. „Ik heb daar vandaag nog niet het antwoord op.”
Advertentie
CDA-leider Henri Bontenbal vindt dat VVD-leider Dilan Yeşilgöz niet oprecht is als zij zegt dat ze zonder problemen kon leven met het tienpuntenplan van PVV-leider Geert Wilders waarmee hij de migratie wilde beperken. Volgens de CDA-voorman konden de liberalen er niet mee instemmen, omdat sommige van die maatregelen niet mogelijk zijn.
Zaken als de grenzen helemaal sluiten of Syriërs direct naar hun land terugsturen kunnen helemaal niet, aldus Bontenbal. „Zeg dan niet dat je het met de tien punten eens bent.”
Volgens Yeşilgöz was „er geen verschil van mening” met de PVV. Veel van die voorstellen heeft haar eigen liberale partij al eerder gedaan. En ze heeft wel degelijk de randvoorwaarden genoemd bij het tienpuntenplan, zei ze. Het was Wilders volgens haar helemaal niet te doen om asiel. „Het was opgezet om af te haken.”
VVD-leider Dilan Yeşilgöz en partijleider Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) zijn hard gebotst tijdens het debat over de kabinetsval. De woordenwisseling eindigde met harde verwijten over en weer.
Timmermans riep Yeşilgöz ter verantwoording voor „het meest rechtse en tevens slechtste kabinet” dat Nederland ooit heeft gekend. Dat kabinet heeft volgens hem niets voor elkaar gekregen en dat had Yeşilgöz volgens hem kunnen weten.
Yeşilgöz verweet Timmermans op haar beurt „arrogantie” en noemde hem „zo elitair, zo ver weg van de mensen”.
Mogelijk zijn Timmermans en Yeşilgöz tot elkaar veroordeeld na de verkiezingen. Het is onzeker of de PVV weer in een kabinet komt, aangezien rechtse partijen als het CDA samenwerking met die partij uitsluiten. Tegelijkertijd zijn linkse partners van Timmermans te klein voor hem om zonder een grote partij als de VVD te kunnen samenwerken.
Dilan Yeşilgöz heeft „geen enkele spijt” dat haar VVD het kabinet met de PVV heeft gesteund, zei ze in het debat over de kabinetsval. „Omdat dit mijn enige kans was om beleid voor elkaar te krijgen waar GroenLinks-PvdA nooit voor te vinden zal zijn.” Daarbij noemde ze onder meer het inperken van migratie, niet nivelleren en investeren in defensie.
GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans vergeleek PVV-leider Geert Wilders met een pyromaan. „Yeşilgöz zet de deur open voor de pyromaan, haalt hem naar binnen en komt nu klagen dat hij de boel in de fik heeft gestoken.” Dat Yeşilgöz regeringsdeelname met de PVV in de verkiezingscampagne niet uitsloot, heeft volgens hem bijgedragen aan Wilders’ winst.
Wat de coalitie op papier had afgesproken, was „precies waar de kiezer thuis op zat te wachten”, wierp Yeşilgöz tegen. „Dat is ook de reden waarom ik zo pissig was gisteren: dat we het vervolgens niet hebben kunnen afmaken.”
De coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB is sinds dinsdag ten einde; het kabinet-Schoof is demissionair. Wat gaat er nu gebeuren?
Een meerderheid van de Tweede Kamer wil ondanks de val van het kabinet door met de behandeling van de strenge asielwetten, blijkt tijdens het debat over de coalitiebreuk. In elk geval PVV, VVD, CDA, BBB, SGP en JA21 willen hiermee door. CDA-leider Henri Bontenbal benadrukte wel dat hij de behandeling zorgvuldig wil doen.
De dinsdag na de kabinetsval afgetreden asielminister Marjolein Faber (PVV) hoopte voor de zomer met de Tweede Kamer in debat te gaan over de wetten over een tweestatusstelsel en andere strenge asielmaatregelen.
Voor het debat kon worden ingepland, moest ze in elk geval eerst schriftelijke vragen van Kamerleden beantwoorden. Ze heeft ruim 700 antwoorden naar de Kamer gestuurd. Kamerleden wachten nog op de antwoorden op circa 150 vragen.
De wetsbehandeling is nu aan de opvolger van Faber. Justitieminister David van Weel (VVD) vervangt haar tijdelijk. Later nemen de coalitiepartijen een definitief besluit over haar opvolging voor de verkiezingen.
Als het aan CDA-leider Henri Bontenbal ligt, komen er zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen. Tot die tijd zal zijn partij zich constructief opstellen in de richting van het rompkabinet-Schoof. „Ook in demissionaire tijd verdient Nederland dat we aan de slag gaan met meer woningen bouwen, meer grip krijgen op migratie en het sterker maken van Nederland”, aldus Bontenbal.
Wel riep de CDA-politicus zijn collega’s op om terughoudend te zijn met allerlei politieke wensen, „want we kunnen ons niet nog meer chaos veroorloven”. Bontenbal: „Het CDA zal zeer terughoudend zijn met het indienen of steunen van allerlei voorstellen die niet behulpzaam zijn bij het op de rails krijgen van een ordentelijk proces en bestuur van ons land.”
Als het aan de CDA-leider ligt worden de twee asielwetten die voormalig PVV-asielminister Marjolein Faber eerder dit jaar naar de Kamer stuurde, netjes, ordentelijk en snel behandeld. De PVV-bewindsvrouw had volgens hem wel meer vaart kunnen maken. „Als ze aan de slag was gegaan met de voorstellen die het kabinet-Rutte IV op de plank had liggen, waren we al een heel eind geweest”, aldus de CDA’er. Het verwijt van Faber en de PVV dat andere partijen de behandeling zouden vertragen wimpelde hij af met „onzin”.
„U heeft ons tergend gek gemaakt”, heeft PVV-leider Geert Wilders gezegd tegen Nicolien van Vroonhoven van zijn voormalige coalitiegenoot NSC, tijdens het debat over de kabinetsval. „Dan zeg ik het vriendelijk, omdat u niet onaardig bent. Maar politiek is uw fractie een ramp.”
Het ging in het debat over het plan om het asielnoodrecht in te zetten om asielregels buiten werking te stellen. Van Vroonhoven herinnerde Wilders eraan dat voor deze stap sprake moest zijn van een noodsituatie. „Wij hebben u wat dat betreft weten te behoeden voor het feit dat deze maatregelen bijvoorbeeld in de Eerste Kamer zouden sneuvelen.”
„De coalitie overeind houden zou de makkelijke weg geweest zijn”, zei PVV-leider Geert Wilders in het debat over de kabinetsval. „Uiteindelijk moet ik de afweging maken: ga ik door voor het pluche, blijf ik zitten, laat ik alle bewindslieden zitten, terwijl ik eigenlijk vind dat mijn belangrijkste belofte niet wordt waargemaakt?” Daarmee doelde Wilders op de belofte om minder asielzoekers Nederland in te laten.
„Heel veel mensen zijn boos dat ik het heb gedaan”, zei Wilders over zijn keuze om de PVV uit de coalitie terug te trekken. „Maar ik heb er geen seconde spijt van. En ik weet ook dat er heel veel steun is, omdat ik mijn rug recht heb gehouden en vecht voor die beperking van de instroom van asiel.”
De politicus zei dat veel plannen in de pijplijn zitten, maar gaf toe dat hij lang niet alles heeft bereikt wat hij wilde. Het kabinet had maar een jaar de tijd voordat Wilders het liet vallen en in dat tijdsbestek „kan je weinig laten zien”.
Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet verwijt oud-asielminister Marjolein Faber dat ze het door PVV gewenste asielbeleid niet invoerde en daarmee de val van het kabinet heeft veroorzaakt. „Zij heeft het afgelopen jaar dat ministerie niet onder controle gekregen.”
Baudet zegt niet te geloven dat het asielbeleid voor de PVV de reden is geweest om het kabinet te laten vallen. „Het verhaal klopt gewoon niet. Het slaat nergens op.” Baudet wijst op de welwillende houding van de voormalige coalitiepartners VVD, NSC en BBB als het gaat om het intrekken van de spreidingswet.
Wilders komt op voor zijn voormalige asielminister en wijst op de politieke afspraak om de spreidingswet in te trekken zodra andere voorstellen ook rond waren. Bovendien was er niet genoeg capaciteit op het ministerie van Asiel, aldus Wilders. „We hebben ook een afspraak gemaakt dat minister Faber meer wetgevingsjuristen nodig had.” Wilders zei dat ze die niet kreeg.
Ook voor de PVV is het „triest” dat het kabinet is gevallen, zei partijleider Geert Wilders in het debat daarover. In het kleine jaar waarin het kabinet-Schoof missionair regeerde, dreigde Wilders regelmatig om uit de coalitie te stappen. De radicaal-rechtse politicus benadrukte tijdens het debat hierover meerdere malen dat zijn partij „oprecht” heeft gehandeld en is gaan regeren om Nederland beter te maken. „Het is geen mooie dag geweest gisteren, ook voor mij niet.”
Dat ging er bij DENK-leider Stephan van Baarle niet in. Die vindt Wilders een „politieke prutser” die veel verkiezingsbeloftes niet heeft ingelost, zoals de huren verlagen en het eigen risico afschaffen. Wilders probeerde de kiezer hiervan af te leiden door vluchtelingen en moslims de schuld te geven van problemen in het land, stelt Van Baarle.
Volgens GL-PvdA-leider Frans Timmermans komt er vandaag een einde aan „een treurspel dat ongeveer een jaar heeft geduurd”. „Ruzie, onenigheid, stilstand, dat is wat dit kabinet Nederland heeft geboden”, aldus de leider van de op een na grootste partij.
Timmermans: „Dit kabinet bracht geen oplossingen voor veiligheid, stikstof en de woningcrisis. De reden daarvoor is duidelijk: als er moeilijke beslissingen moeten worden genomen, geeft Wilders niet thuis, dan loopt hij weg.”
Timmermans benadrukt dat Wilders’ voormalige coalitiepartners, en bij uitstek de VVD, dat hadden moeten inzien. „In 2012 liep hij ook al weg toen het moeilijk begon te worden”, aldus de GL-PvdA-leider, die vervolgens de hoop uitsprak dat de VVD nu ook gaat erkennen dat het toelaten van Wilders tot de macht onverantwoord was.
VVD-fractievoorzitter Dilan Yeşilgöz wil de asielwetten die voormalig minister Marjolein Faber (PVV) had opgesteld nog steeds door de Tweede en Eerste Kamer loodsen.
Voorafgaand aan het debat in de Tweede Kamer over de val van het kabinet en de coalitie zei Yeşilgöz dat ze hoopt dat er een meerderheid te vinden is voor de asielwetten, voor investeren in Defensie en om stevig te staan bij de NAVO-top later deze maand. „Wij liberalen zullen onze verantwoordelijkheid nemen.”
De VVD-leider werd ook gevraagd of ze lijsttrekker is bij de komende verkiezingen. „Ik hoop het wel ja”, zei Yeşilgöz.
Om 10:25 begint het debat over de val van het kabinet.
Eerst zal demissionair premier Dick Schoof een verklaring afleggen. Daarna zullen de fractievoorzitters een voor een het woord voeren.
Naar verwachting zullen VVD, NSC en BBB hun pijlen vooral richten op PVV-leider Geert Wilders, die gisteren de coalitiesamenwerking opblies.
Volgens die partijen heeft Wilders daarmee een rechtse coalitie onmogelijk gemaakt en laat hij daarmee zijn kiezers in de steek. Demissionair BBB-minister Mona Keijzer (Wonen) beschuldigde de PVV-leider dinsdagmiddag van verraad.
Oppositiepartijen zullen echter verder kijken dan de PVV, en ook de andere coalitiepartijen ter verantwoording roepen. Dat GL-PvdA-leider Frans Timmermans dinsdag consequent de term “kabinet Wilders-Yesilgöz“ in de mond nam, lijkt daar op te wijzen.
Lees de liveblog van dinsdag over de kabinetsval
- Meer over
- Val kabinet-Schoof