Komen er vervroegde verkiezingen?

Ja, dat is inmiddels duidelijk, hoewel dit nog niet formeel is gecommuniceerd.

Als één coalitiepartij het samenwerkingsverband verlaat, hoeft dit niet per se het einde van het kabinet te betekenen. De overgebleven partijen –vaak met een minderheid in de Tweede Kamer, zoals ook nu– kunnen ervoor kiezen met elkaar door te gaan in een zogeheten rompkabinet. Een kabinet dat niet op een meerderheid in de Kamer kan rekenen, loopt echter voortdurend het risico door middel van een motie van wantrouwen naar huis te worden gestuurd.

Ook wanneer er geen rompkabinet komt, zoals ook nu niet aan de orde is, is het uitschrijven van verkiezingen geen verplichting. In theorie kan en mag er ook een nieuw kabinet worden geformeerd met een andere samenstelling dan het oude. Ter illustratie: GL-PvdA, VVD, NSC en D66, samen goed voor 78 zetels, zouden nu een meerderheidskabinet kunnen vormen.

Veel partijen hebben echter duidelijk te kennen gegeven dat de kiezer moet worden geraadpleegd. Hoewel het kabinet –via een koninklijk besluit– over het uitschrijven van nieuwe verkiezingen gaat, is de wens van een Kamermeerderheid wel belangrijk. Een kabinet kan immers niet blijven regeren als een Kamermeerderheid dat niet wil. Helder is dus dat Nederland vervroegd naar de stembus gaat, ruim voor 15 maart 2028, de voorlopige datum waarop de eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen aanvankelijk gepland stonden.

Wanneer zijn de verkiezingen?

Dat is nog onduidelijk. De Kiesraad moet zich hierover buigen. Aannemelijk is dat de stembusgang in oktober of november wordt georganiseerd, zoals gebruikelijk op een woensdag.

Blijft het kabinet-Schoof voorlopig in functie?

Grotendeels wel. Van de 29 bewindspersonen zijn alleen de negen ministers en staatssecretarissen die namens de PVV in het kabinet zaten per direct opgestapt. De vrijgevallen ministersposten zijn voorlopig herverdeeld, maar er komt nog een grondiger herverdeling. Dat kan met alleen de overgebleven twintig bewindspersonen, maar het is ook mogelijk om enkele nieuwelingen aan te trekken.

Na het aangeboden ontslag van het kabinet gaat de overgebleven ploeg nu demissionair verder.

Een nieuw kabinet staat misschien over een klein jaar op het bordes. Ligt al het beleid tot die tijd stil?

De Tweede Kamer en de Eerste Kamer moeten binnenkort beslissen welke onderwerpen besproken moeten blijven worden en welke niet. Als een onderwerp controversieel wordt verklaard, houdt dat in dat de Kamer dit voorlopig niet behandelt, doorgaans tot er een nieuw kabinet is.

Er zijn echter ook onderwerpen waarvoor in de Kamer ruim voldoende steun is om ermee door te gaan. Te denken valt dan aan steun aan Oekraïne en het investeren in de krijgsmacht. Bij onderwerpen zoals migratie en stikstof is het afwachten wat de beide Kamers beslissen.

Als de Kamer de speelruimte bepaalt, is het kabinet dan vleugellam?

Ja, maar met een belangrijke nuance. Zonder coalitie en coalitieakkoord en met een mogelijke reeks controversieelverklaringen kunnen bewindspersonen veel lastiger, of soms zelfs helemaal niet, plannen door de beide Kamers loodsen.

Anderzijds kan de Kamer het kabinet niet meer naar huis sturen door middel van een motie van wantrouwen, omdat het ontslag al is ingediend. Bij allerlei beslissingen die geen expliciete goedkeuring vereisen van de Kamer, zouden bewindspersonen zich daarom nu juist vrijer kunnen voelen. De individuele bewindspersonen hebben echter geen onbeperkte speelruimte.