Onder premier Robert Fico is Slowakije tot op het bot verdeeld geraakt

Slowakije is diep geschokt door de aanslag op premier Robert Fico, die woensdagmiddag werd neergeschoten na een regeringsbijeenkomst in het plaatsje Handlová. De 59-jarige Fico, die in oktober voor de derde keer premier werd van het Centraal-Europese land, drukt nu al in al zijn regeerperiodes tezamen meer dan tien jaar zijn stempel op Slowakije.

In zijn politieke carrière ontpopte hij zich tot populist, als leider van Smer. De partij is in naam sociaal-democratisch en heeft zijn wortels in een economisch linkse agenda, maar heeft tegenwoordig sterke rechts-nationalistische trekken.

Fico is een polariserende staatsman. Voor de Slowaken die hem steunen, is hij een sterke leider die de belangen van het land vooropstelt. Voor zijn politieke tegenstanders en critici is hij een premier die de rechtsstaat ondermijnt, de vrije pers aanvalt en Slowakije wil omvormen tot een illiberale democratie naar model van buurland Hongarije.

Deze tweespalt in de Slowaakse samenleving kwam met name afgelopen half jaar duidelijk beeld, beginnend met de verkiezingen in september. Nadat Fico opnieuw aan het roer van het land kwam te staan, voerde hij in rap tempo hervormingen door en stuitte daarbij op weerstand en kritiek van een deel van de bevolking.

Aanslag op de democratie

Politici over de gehele breedte van het politieke spectrum veroordeelden de aanslag onmiddellijk. President Zuzana Caputová, die tot juni haar ambt bekleedt, noemde het ‘een aanslag op de democratie’. Zij verwees ook naar de polarisatie in de Slowaakse samenleving: ‘De haatdragende retoriek waar wij getuige van zijn, leidt tot haatdragende daden.’ Ze riep mensen op ‘geen overhaaste conclusies te trekken’.

In het Slowaakse parlement leidde de aanslag tot beroering en beschuldigingen. Een parlementariër van Fico’s partij Smer riep tegen oppositieleden dat de aanslag ‘hun schuld’ was, schrijft Denník N. Bewijs voor die beschuldigingen werd niet geleverd. Een collega van de uiterst rechtse coalitiepartner SNS gaf journalisten de schuld en noemde hen volgens de krant ‘verachtelijke varkens’. Het parlement werd daarna geschorst.

De aanslag vond plaats in een uiterst gespannen maatschappelijke context. Kort na zijn beëdiging, begon Fico aan een reeks controversiële hervormingen. Zo werd het ambt van een speciaal openbaar aanklager – belast met grote corruptiezaken – opgeheven en paste de regering het strafrecht aan. Vorig najaar bestempelde Fico verschillende onafhankelijke media als ‘vijandige pers’. Afgelopen weken richtte de regering haar pijlen op de publieke omroep van het land, waarop ze meer politieke invloed wil uitoefenen.

Dit leidde tot grote protesten bij journalisten en andere werknemers, maar ook Slowaakse burgers gingen de straat op om tegen de plannen van de regering te demonstreren. In Slowakije vinden al sinds december met regelmaat demonstraties van verschillende omvang plaats tegen Fico en zijn regering, in meerdere steden, soms georganiseerd door het liberale Progressief Slowakije, de grootste oppositiepartij van het land.

De demonstranten vrezen, zoals bij deze protesten te horen viel, de terugkeer naar wat ze een ‘maffiastaat’ noemen, verwijzend naar eerdere regeerperiodes van Fico. In 2018 moest Fico aftreden nadat een moord op onderzoeksjournalist Ján Kuciak en diens verloofde het land op zijn grondvesten had doen schudden. Kuciak deed onderzoek naar corruptie en banden tussen de georganiseerde misdaad en adviseurs van Fico. Wekenlange protesten waren het gevolg, waarna Fico aftrad.

Sportjournalist of archeoloog

De carrière van Fico, geboren in 1964 in het stadje Topolcany, kenmerkt zich door een stormachtige aaneenschakeling van politieke overwinningen, nederlagen en controverse. Hij bracht de eerste jaren van zijn leven door in een dorp vlak bij zijn geboortestad en groeide op in een eenvoudige familie. Zijn vader was heftruckchauffeur, zijn moeder werkte in een schoenenwinkel. Toen hij jong was wilde hij politicus, sportjournalist of archeoloog worden. Hij heeft een voorliefde voor voetbal en sportauto’s. Fico is getrouwd en heeft één zoon.

Hij studeerde rechten in de nadagen van het socialisme. In die periode sloot hij zich ook aan bij de communistische partij. Na een studieperiode in de Verenigde Staten keerde hij begin jaren negentig terug en maakte de stap naar de politiek. In 1992 kwam hij voor het eerst in het parlement als lid van de SDL, een opvolger van de communistische partij. In 1999 richtte hij Smer op, waarmee hij in 2006 voor het eerst de parlementaire verkiezingen won. Hij leidde het land toen het in 2009 toetrad tot de Eurozone, maar verloor het jaar daarop de verkiezingen. In 2012 kwam hij echter terug met een grote verkiezingsoverwinning.

Fico is met regelmaat beticht van corruptie, die hij altijd heeft ontkend. Corruptieschandalen volgen niet alleen hem, maar ook partijleden en anderen uit zijn nabije kring op de voet. Hij kan uitgesproken, spijkerhard en soms ronduit grof zijn. Zijn relatie met de pers is al jaren uiterst moeizaam. Hij beschuldigt journalisten van vooringenomenheid, verwijt ze tegen de belangen van de Slowaakse staat te ijveren en valt ze regelmatig verbaal aan.

Orbán

Op gebied van internationale politiek staat hij bekend om zijn EU-sceptische uitspraken, hoewel hij in de praktijk een vrij pragmatische omgang met Brussel heeft. Hij is in dat opzicht mindere dwarsligger dan buurman Viktor Orbán. Hoewel de relatie tussen beide landen vanwege de Hongaarse minderheid in Slowakije niet altijd over rozen gaat, zien ze elkaar als bondgenoten. Ook laat Fico met regelmaat een pro-Russisch geluid horen, ook na de invasie van Oekraïne. In Slowakije, waar een deel van de bevolking positief naar Rusland kijkt, heeft hem dat bij de laatste verkiezingen geen windeieren gelegd.

In zijn dertigjarige carrière blijkt Fico vooral een uiterst vaardige tacticus, die eenvoudig van standpunt kan veranderen als de politieke realiteit dat verlangt. Daarbij zegt hij altijd het Slowaakse belang boven alles te stellen.

De samenleving is weliswaar verdeeld over zijn persoon, maar na een politieke aanslag die in het land geen historische weerga kent, zijn de Slowaken verenigd in diepe ontzetting.