Pieter Omtzigt, stap nu het nog kan uit de formatie
De vorming van Rutte IV werd gegijzeld door de controverse over Omtzigts politieke toekomst (‘Functie elders’). Maar deze keer kan Pieter Omtzigt echt het verschil maken, vind Joris Backer.
In Nederland konden politieke tegenstellingen uiteindelijk altijd worden overbrugd. Geoefende politieke leiders wisten die klus te klaren en de kabinetten-Rutte stabiel te houden. BBB- en NSC- fracties hebben hierin nog maar weinig oefening. Dilan Yesilgöz (VVD) stuurde aan op de val van het kabinet-Rutte IV en heeft geen ervaring in het handwerk van de formatie. Geert Wilders (PVV) doet daar na Rutte I als gedoger te hebben laten vallen al ruim tien jaar niet aan mee. Pieter Omtzigt, van NSC, heeft wel ervaring in deelname aan coalities, maar was nooit eindverantwoordelijk. Voor Caroline van der Plas (BBB) is alles nieuw.
Joris Backer was lid van de Eerste kamer voor D66 (2011-2023), toezichthouder en auteur van het onlangs gepubliceerde boek Over de democratie in Nederland.
Loyaal verdedigen
Deze politieke leiders zonder veel ervaring, bepalen de formatie wel. Het gaat ook nu weer om de zoektocht naar compromissen. Elke fractie moet zich in het regeerakkoord voldoende herkennen. Belangrijker: daarna moeten ze ook bereid zijn om dat akkoord loyaal te verdedigen. Politieke leiders nemen meestal zitting in het kabinet, de fractieleiders doen hun werk in de Tweede Kamer. Een goede interactie is een vereiste voor de regeerbaarheid.
De vier onderhandelende partijen hebben echter afgesproken dat de politieke leiders in de Tweede Kamer zullen blijven en doorbreken daarmee een belangrijke gewoonte van polderend Nederland. Met alle risico’s van dien. Als het erom gaat om Wilders uit het Torentje te houden, dan is dat een pyrrusoverwinning. De enige twee podia die de media interesseren zijn immers de vergaderzaal in de Tweede Kamer en X. De toekomst is voorspelbaar: Wilders gaat als dirigent volop polariseren tegen kabinet en andere coalitiepartijen.
Niemand met een warm hart voor de democratische rechtsorde had ooit verwacht dat Omtzigt zou beginnen aan een informatie met de PVV. Want dat de PVV zo groot is geworden, wil niet per definitie zeggen dat zij de democratische rechtsorde van ons land mag gaan afbreken.
Omtzigt lijkt zich vast te klampen aan het idee van meer dualisme. Maar dat moet dan wel met een rechtsstatelijk kabinet van politiek gewicht zijn. Niets wijst erop dat dit in de maak is; de premierskandidaat is niet voor niets nog nooit openbaar gemaakt. Dualisme is dan helemaal niet meer aan de orde.
Zit Omtzigt er dan misschien bij om bewijs te verzamelen dat er sprake is van onverenigbare standpunten met de PVV? Het zal hem toch allang duidelijk zijn dat de anti-rechtstatelijke opvattingen van de PVV én Wilders’ ondeugdzame omgangsvormen samenwerking in een coalitie vrijwel onmogelijk maken?
Mindset van Wilders
Het gedrag van Geert Wilders te willen normeren in een kabinetsdeelname, betekent dat de andere drie coalitiepartijen hem willen dwingen tot voor hem als populist wezensvreemd gedrag. Dat werd nog eens geïllustreerd door de keuze van zijn politieke vrienden, die hij ook weer ontmoette op de CPAC-conferentie met Orban. Dit is de mindset die Geert Wilders zal opleggen aan elke coalitie waaraan hij deel neemt.
Wilders zet straks de toon. Hij is verbaal en ideologisch de dominante speler als er een kabinet komt. Hij heeft bovendien sinds 23 november 2023 het initiatief en kan door zijn fractieomvang eisen stellen. Hij zal vanuit de Tweede Kamer de andere coalitiefracties in een verbale houdgreep nemen, niet belemmerd door partijcongressen of eigen fractie.
Waarschijnlijk hebben Omtzigt en NSC–parlementariërs met meer ervaring allang de conclusie getrokken: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Neem dan nu de onvermijdelijke beslissing om eruit te stappen. Om de bekende uitspraak op het CDA-congres bij de vorming van Rutte I te parafraseren: ‘Pieter, doe het niet!’
Een kabinet met PVV zou een tragische uitkomst zijn voor de man waarop velen hun hoop hadden gevestigd na het ‘functie elders’, het startpunt van zijn politieke opmars. Ik hoop als pleitbezorger van onze democratische rechtsorde dat het er niet komt en als het er toch komt, dat het niet lang zal bestaan.
Lees ook: Gezocht: nieuwe premier voor Nederland. Wat zijn de functie-eisen?
Wie gaat Mark Rutte opvolgen als premier van Nederland? PVV-leider Geert Wilders wordt het in ieder geval niet. Maar wat weten we na vijf maanden onderhandelen over het profiel van de toekomstige premier?
Wat zegt het lekken van de passage over migratie over de status van de formatie?
In ‘de week van de waarheid’ lekt er een voor Geert Wilders belangrijke formatiepassage. BBB, VVD, NSC en de PVV zouden toewerken naar het ‘strengste toelatingsregime ooit.’ Wat zegt dit over de status van de formatie?