Gezocht: nieuwe premier voor Nederland. Wat zijn de functie-eisen?

Het kan zomaar gebeuren dat Nederland voor het eerst in 111 jaar weer een partijloze minister-president krijgt. Misschien wordt het zelfs voor het eerst een vrouw.

PVV-leider Geert Wilders blijft in de Tweede Kamer. Maar als leider van de grootste partij mag hij wel de kandidaat-premier voordragen, en die zal geen lid zijn van de PVV. De partij heeft namelijk maar één lid: Wilders zelf.

De PVV-leider kan nog een kandidaat-premier voordragen die lid is van een andere partij, maar daar is wel toestemming van die partij voor nodig. En voor Wilders zelf is dat ook niet aantrekkelijk, want de nieuwe premier zal de PVV-kleur aan het kabinet moeten geven.

Volgens de informateurs Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf is er door PVV, VVD, NSC en BBB nog helemaal niet besproken wie als formateur een nieuw kabinet mag gaan formeren. Dat komt pas aan bod als er een akkoord ligt over de inhoud. Wel is afgesproken dat alle coalitiepartners moeten instemmen met de voordracht van Wilders voor de nieuwe premier.

Functieomschrijving

Maar wat zouden de functie-eisen van de minister-president kunnen zijn? Duidelijk is dat het voor Wilders niet iemand zal zijn met een profiel à la Eric van der Burg (staatssecretaris van justitie en veiligheid), zo blijkt uit zijn X-berichten. Wilders noemde hem in april een ‘eng mannetje’, die ‘moet opkrassen’. Van der Burg had in de Kamer gezegd het een ‘uitstekende’ keuze te vinden dat er geen kabinet-Wilders komt. Er is, in dit nog te vormen kabinet, meer behoefte aan een vrolijke ijzervreter met een rechte rug, zeg maar een type ‘gezond (boeren)verstand’.

De minister-president moet leiding gaan geven aan een kabinet dat extraparlementair functioneert. De partijleiders van de nieuwe coalitie spraken alle vier af in de Kamer te blijven, en afstand te houden tot het kabinet. Dat betekent geen achterkamertjesgesprekken en lunchafspraken meer tussen ministers en fractievoorzitters.

Maar de beoogde premierskandidaat moet goed kunnen omgaan met Kamerlid Wilders, die zijn achterban via sociale media zal blijven bedienen, en er zo nodig met gestrekt been in gaat. De minister-president krijgt ook te maken met ‘dossiervreter’ Pieter Omtzigt van NSC, die er als CDA-Kamerlid om bekendstond het bewindspersonen niet eenvoudig te maken met zijn focus op details.

Voor deze rol is een onafhankelijke geest en een persoonlijkheid nodig die stevig in zijn/haar sneakers staat. De premier moet vol energie en overtuigingskracht partijen en mensen van divers pluimage binden, en kalm en koersvast blijven bij tegenwind.

Vereisten

De eerste minister moet de gevoelens van de samenleving begrijpen, kunnen duiden en uitdragen. Diegene staat met de poten in de modder, durft beslissingen te nemen en is tegelijkertijd open en charmant. Spreekt duidelijke en begrijpelijke taal zonder (onnodige) tweespalt te zaaien.

Een onkreukbaar blazoen is vereist, dus belastingen en boetes zijn betaald. Belangstelling voor carnaval (Wilders), voetbal (Yesilgöz), en (regionale) volksfeesten (Van der Plas en Omtzigt) is een pre.

Bij voorkeur heeft de nieuwe premier verstand van sociale media, zoals X, en maakt daar veelvuldig gebruik van. Dit biedt de mogelijkheid te communiceren met alle fractieleiders van de coalitie, die daar zelf ook actief zijn.

De premier spreekt voldoende talen en beheerst de fijne kneepjes van het diplomatieke vak om de Nederlandse belangen goed te vertegenwoordigen in de Europese Raad en bij internationale betrekkingen, zonder meteen een ‘oliemannetje’ te worden. Zijn/haar voorganger Mark Rutte had aanvankelijk weinig op met Brussel, maar heeft de laatste jaren een prominente rol in de Europese politiek.

Als leider van het kabinet is de nodige kennis gewenst van de historie, van staatsrecht, van internationale en geopolitieke verhoudingen, en van financiële, economische, sociale, zorg-, onderwijs-, infrastructuur- en milieuzaken. Over rechtsstatelijke kwesties heeft de nieuwe coalitie al de piketpaaltjes geslagen.

Tegelijkertijd zal de nieuwe premier ook bereid moeten zijn de randen van de wet en die van internationale afspraken op te zoeken, zoals over migratie en mest. Hij/zij moet kunnen omgaan met flinke weerstand en kritiek. Stevige debatten met Europese collega’s, de oppositie, met staatsrechtdeskundigen en migratiespecialisten vragen de nodige behendigheid om voor de kabinetsvoorstellen draagvlak te verwerven.

Mogelijke bananenschil

En als ‘kroon op het werk’ krijgt het Koninklijk Huis de bijzondere aandacht van de premier om mogelijke ‘buitensporigheden’ in de koninklijke familie te voorkomen. Een mogelijke bananenschil ligt hier altijd klaar. Al was het maar vanwege de oplopende nationale discussie over nut, noodzaak en kosten van de monarchie. Of het standpunt van de PVV, die voor afschaffing van het instituut is.

Betrouwbaarheid in zijn/haar optreden is misschien wel de belangrijkste vereiste voor de nieuwe premier van een verdeeld land in een onrustige wereld. Dat betekent jasje uit, oren en ogen open, ego aan de kapstok, genoeg slaap en let vooral op de ‘schijf van vijf’. Een premier die niet alleen de tuin aanharkt, maar ook zorgt dat alle bloemen kunnen bloeien.

Je zou het bijna vergeten, want op zijn/haar bureau ligt een groot aantal crisisdossiers als klimaat, stikstof, wonen en asiel. En er woeden oorlogen in het buitenland. Op een rustige inwerkperiode hoeft de nieuwe leider niet te rekenen.

Luister ook:

Weet iemand nog wie het land bestuurt?

Lees ook:

Liveblog formatie

Pieter Omtzigt ziet nog forse meningsverschillen tussen partijen