Gaat die omstreden brug naar Sicilië er nou toch komen? Omwonenden en natuurbeschermers houden hun hart vast

Caterina Voltano (65) en Andrea De Gregorio (67) staan elke ochtend op met de Straat van Messina en gaan er iedere avond mee naar bed. Hun huis ligt op een heuvel in Villa San Giovanni, een stadje op de teennagel van de Italiaanse laars, waar de zuidenwind altijd langs de ruiten giert.

Het enorme woonkamerraam van het echtpaar biedt weids uitzicht op de zeestraat die Sicilië scheidt van Calabrië op het Italiaanse vasteland. Voltano gaat voor door de tuin, waar ze elke plant zelf in de grond heeft gezet. ‘Dit is onze wereld, die we in 25 jaar hebben opgebouwd’, zegt de docent Italiaans triest. ‘En nu dreigen we die te verliezen, voor een compleet nutteloos plan.’

Voltano en De Gregorio behoren tot de honderden huiseigenaren – aan beide kanten van de Straat van Messina – die voor de bouw van een brug uitgekocht moeten worden. Hun levensproject staat op de lijst om gesloopt te worden, want hier moet een van de twee pijlers van het grootste infrastructurele werk van Italië verrijzen.

De brug over de Straat van Messina was een van de stokpaardjes van toenmalig premier Silvio Berlusconi, maar het plan werd in 2012 een halt toegeroepen door zijn opvolger, technocraat Mario Monti. Het idee spookte toen al decennia rond boven de Italiaanse politiek en leek door Monti definitief begraven, maar Matteo Salvini maakte het, kort na zijn aantreden als minister van Infrastructuur in het najaar van 2022, meteen weer tot een van zijn speerpunten.

Dus is het megaplan, tot verdriet van Voltano en De Gregorio, weer helemaal terug van weggeweest. Het echtpaar is er, zoals veel omwonenden van de Straat, van overtuigd dat de brug een verspilling van geld en moeite is, en waarschijnlijk nooit zal worden voltooid.

Aan een gebrek aan ambitieuze plannen zal dat in elk geval niet liggen. De brug moet met vier rijstroken en twee treinsporen de langste ter wereld (3.300 meter) op twee pijlers worden, zodat ook scheepsverkeer de Straat kan blijven passeren. Veel te riskant, vinden critici, in een regio die bekendstaat om zijn zware aardbevingen.

Hoewel de eerste concrete plannen al uit de jaren zeventig van de vorige eeuw stammen, is er tot nu toe nooit een steen van de brug gelegd. De planning en de voorbereiding van het megaproject kostten de Italiaanse schatkist wel al tientallen miljoenen euro’s. Dat was de belangrijkste reden waarom Monti in 2012, toen hij na de financiële crisis stevig moest bezuinigen, de stekker uit het project trok.

Zeker 14 miljard

Het is echt geen egoïsme, bezweert het echtpaar Voltano en De Gregorio, maar de lerares en de gepensioneerd bankmedewerker zien oprecht niet in welke van hun problemen de brug van minstens 14 miljard euro gaat oplossen.

Want dat er problemen zijn rondom de Straat, zowel in Calabrië als op Sicilië, betwijfelt niemand. Vertrekkende jongeren, hoge werkloosheid en gebrekkige publieke voorzieningen: de bekende problematiek die overal in Zuid-Italië speelt. Maar is Salvini, die jarenlang grove beledigingen over Zuid-Italianen rondspuide als leider van Lega Nord (tegenwoordig Lega), nu opeens hun redder in nood? De Gregorio is sceptisch, en hij is niet de enige.

Op de voetgangerspont tussen Villa San Giovanni en Messina kost een kaartje 2,50 euro, de overtocht duurt twintig minuten. De bemanning ziet de grote noodzaak van de brug ook niet in. ‘We hebben op Sicilië andere prioriteiten’, zegt kaartjescontroleur Fabio Cambria tijdens de afvaart. Zijn collega’s knikken instemmend. ‘Ze zouden eerst de treinen en de wegen moeten verbeteren’, vindt ook collega Pietro Buonanno.

Het is veelgehoorde kritiek: de dure brug wordt een verbinding van niets naar niets. Maar, zegt Buonanno hoopvol, de belofte is dat in het kielzog van de brug ook de rest van de Siciliaanse en Calabrese infrastructuur een upgrade krijgt.

De bemanningsleden hebben een simpeler en goedkopere suggestie, niet geheel zonder eigenbelang, om de verbinding te verbeteren: meer en snellere boten, vooral in de zomer, als het nog weleens druk kan worden rondom de Straat van Messina.

De rest van het jaar hoeft eigenlijk niemand te wachten om over te steken, maar is de overtocht met de auto vooral te duur om dagelijks te forenzen. Een enkele reis kost 38 euro, een dagretour 41. Daar gaat met de brug geen verandering in komen, zo is al aangekondigd: de tol wordt ongeveer even hoog als een bootkaartje.

Blok beton in het weiland

Maar gaat de brug er dit keer eigenlijk wél echt komen? Minister Salvini lijkt vastbesloten en kondigde al meermaals aan dat de bouw deze zomer begint. De mannen op de veerpont zijn sceptisch. Ze vrezen dat er een begin gemaakt zal worden aan de bouw, met alle schade van dien, maar dat de boel nooit afkomt. Die vrees leeft ook bij de uit te kopen huiseigenaren, zoals het Calabrese echtpaar Voltano en De Gregorio.

Helemaal onbegrijpelijk is die angst niet. Want hoewel er nooit een steen van de brug is gelegd, staat er in Calabrië wel een ongebruikt stuk tunnel dat bij de omliggende infrastructuur hoort. De bouw kostte 26 miljoen euro.

Het verder aan niks verbonden blok beton staat sinds 2011 werkeloos in een weiland. De omwonenden noemen het spottend de ‘graftombe van de brug’. Ze hadden er geen rekening mee gehouden dat de brug, die hen lang achtervolgde maar tien jaar geleden definitief verleden tijd leek, nog eens uit de dood zou herrijzen.

Dat nieuws kwam ook voor vogelbeschermer Anna Giordano (59) als een onaangename verrassing. Door haar verrekijker tuurt ze ieder voorjaar urenlang naar de Straat, vanaf de top van het Peloritani-gebergte dat naast Messina verrijst.

Giordano komt hier al ruim vier decennia, niet vanwege het oogverblindende uitzicht op de zeestraat tussen Calabrië en Sicilië, maar omdat ze trekvogels observeert. Vandaag staat haar gezicht zorgelijk terwijl ze haar mede-vogelaars begroet, die uit heel Europa met campingstoeltjes, broodtrommels en verrekijkers naar Messina zijn gekomen voor het trekseizoen.

De brug gaat geheid slachtoffers maken onder de miljoenen vogels die hier elk voorjaar en najaar passeren, legt Giordano uit. Ze vliegen door de zeestraat op weg van Afrika naar Noord-Europa, en terug. Sommige vogels zullen tegen de brug aan vliegen, andere zullen gedesoriënteerd raken door het licht en geluid, verdwalen en in zee verdrinken. ‘Dit is beschermd natuurgebied’, foetert de milieuactivist. ‘Ze zouden niet eens moeten denken aan het bouwen van een brug.’

Zwaardvissen

Dat vinden ook de zussen Giusy en Antonella Mancuso, zo’n duizend meter lager, op het strand ten noorden van Messina. De dertigers namen de visvergunning van hun opa over, die vanaf zijn 4de jaar bijna elke dag van zijn leven op de Straat van Messina viste. ‘Hij wist precies hoe diep het overal was. Hij had een radar van de zeebodem in zijn hoofd’, vertelt Giusy trots.

Nu hebben de Mancuso’s hun eigen feluca, een boot om op traditionele wijze zwaardvis mee te vangen, zoals dat alleen in de Straat van Messina gebeurt: met een steiger voor aan de boot waarop de visser plaatsneemt en een toren op de plek van de mast, waar een ander de zwaardvissen ‘spot’.

Vandaag ligt hun boot nog op het droge, want het seizoen begint vanwege het weer pas in de zomer. Oudste zus Antonella geeft leiding aan de (verder volledig mannelijke) bemanning, die op de werf bezig is om de boot scheepsklaar te maken.

Ja, ze vrezen met de bouw van de brug voor hun broodwinning, die niet alleen bestaat uit visvangst, maar vooral ook uit het rondvaren van toeristen, die zelf een rondje mee mogen zwaardvissen. ‘De brug krijgt een enorme schaduw, we weten niet hoe de zwaardvissen daarop gaan reageren’, legt Giusy uit. ‘En we raken plaats kwijt, want onder de brug mogen we zeker niet vissen.’

Enthousiasme in Rome

Is er dan nergens in Italië enthousiasme voor de brug te vinden? Jawel, maar daarvoor moet je noordelijker zijn. Een kleine 700 kilometer verderop, in een uitgestrekt kantoor boven de perrons van treinstation Rome Termini, is de brug geen nachtmerrie, maar een droom.

Hier werken tachtig mensen voor het bedrijf Stretto di Messina, dat in 1981 opgericht werd. In 2013 gaf de regering-Monti opdracht het bedrijf op te heffen, maar die beslissing maakte Salvini vorig jaar ongedaan. Dus werd het bedrijf gereanimeerd, met aan het hoofd weer Pietro Ciucci, de directeur die tien jaar eerder vertrok met een gouden handdruk van 1,8 miljoen euro. De hoofdverantwoordelijke voor de brug is tegelijkertijd verdachte in een proces over een in 2014 ingestort viaduct bij Palermo. De rechtbank onderzoekt zijn verantwoordelijkheid als bestuurder van Anas, de organisatie die snelwegen onderhoudt.

In zijn ruime kantoor wuift technisch directeur Valerio Mele de hevige kritiek op het project en het bedrijf gedecideerd weg. ‘Ja, er is nog niet eerder zo’n lange brug met twee pijlers gebouwd, maar dat ze de eerste in hun soort waren, gold in de geschiedenis bij alle grote brugconstructies.’

Een recent kritische rapport van de technische-expertcommissie van het ministerie baart hem ook geen zorgen. ‘Dat zijn details. Het is normaal dat er vragen zijn over een project van deze omvang. Als het niet zo zou zijn, zou ik me pas zorgen maken.

Volgens Mele gaat de brug een impuls geven aan het treinnetwerk op Sicilië, dat eindelijk een hogesnelheidslijn zal krijgen. Nu zijn er al wel treinen van het vasteland naar Sicilië, maar die moeten op een speciale boot over de Straat gezet worden, een tijdrovend proces. Dat voordeel zal groter zijn voor het achterland van Sicilië dan voor de bewoners van Messina zelf, die direct op de boot stappen.

Het definitieve groene licht van het ministerie hoopt Mele in september te krijgen. Mogelijk kan er dan al wat voorbereidend graafwerk gedaan worden, waarmee Salvini zijn belofte van de eerste geopende bouwplaats in de zomer op papier nog net zou kunnen halen. Het is ondenkbaar dat het proces van uitkopen dan ook al voltooid is, dus het begin van de echte bouw zal later volgen.

Verbondenheid

De bewoners van de Straat zijn intussen niet van plan dat moment lijdzaam af te wachten. Sicilianen en Calabrezen organiseren zich eensgezind in protestcomités. Dat is niet verrassend, zegt visser Giusy Mancuso resoluut. ‘Hier op onze werf liggen ook Calabrese boten. We werken goed samen.’

Alleen buitenstaanders zien de zeestraat isolerend obstakel tussen twee stukken land, zegt haar zus. ‘Maar er is juist continu uitwisseling tussen de twee kanten’, legt ze uit. Of zoals Caterina Voltano het aan de Calabrese kant verwoordt: ‘We zijn hier beter verbonden met Sicilië dan met de rest van onze eigen regio.’