De mediastrategie van Geert Wilders maakt de formatie ongrijpbaar

Het zijn allemaal verleidelijke momenten voor journalisten; de aankondiging van Geert Wilders om aangifte tegen Frans Timmermans te doen, zijn toespraak tijdens het ultraconservatieve Cpac in Hongarije en het al dan niet per ongeluk gefotografeerde formatiedocument waarin het strengste migratiepakket ooit wordt aangekondigd

Verleidelijk omdat er inhoudelijk nauwelijks tot niets naar buiten komt uit de formatie. Iedere flard wordt aangegrepen. “En verleidelijk omdat media over het algemeen sterk focussen op conflicten en schandalen”, reageert Nel Ruigrok, mediawetenschapper.

Formatie is anders dan anders

Ze ziet het vaker, ook tijdens verkiezingscampagnes: politiek als spektakel in plaats van overleg. PVV-leider Geert Wilders voedt dat conflictmodel. Dat maakt deze formatie ook anders dan andere. “Om te beginnen hanteren de informateurs strakkere deadlines”, zegt Mariken van der Velden, universitair hoofddocent politieke communicatie aan de VU.

Aanstaande woensdag, 15 mei, moeten de onderhandelaars een punt zetten. Een verslag en een debat volgen. Dan zal blijken of NSC, PVV, VVD en BBB een kabinet kunnen vormen. “Het valt me ook op dat de eerste twee informateurs, Ronald Plasterk en Kim Putters, meer met de media spraken dan in het verleden het geval was.”

Gedrag van de formatiepartners

Maar het belangrijkste verschil met eerdere coalitieonderhandelingen zit ‘m in het gedrag van de formatiepartners. Van der Velden spreekt over ‘een dubbele communicatielijn’. Op X bedient Wilders zijn achterban. Voor de camera’s in het formatiegebied slaat hij een andere toon aan.

“Er wordt heel veel gecommuniceerd in deze formatie”, zegt Claes de Vreese, hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder in het formatieproces werd hij uitgenodigd door Kim Putters om te praten over het ‘Deense model’. In Denemarken regeert een minderheidskabinet. “Ook de andere formatiepartners communiceren veel. Zij schuiven aan in talkshows.”

Eenrichtingsverkeer van Wilders

Dat doet Wilders niet. Hij slaat zo’n beetje alle uitnodigingen af. Het is een bekende strategie van populisten, zegt De Vreese. Wilders communiceert één richting op. “De campagnestand heeft hij nooit uitgezet.”

Hij moet ook wel, vult Van der Velden aan. “Omdat hij zoveel kritiek heeft op de gevestigde elite – op journalisten, politici, rechters – moet hij dubbel zo goed oppassen dat hij niet in dezelfde valkuilen trapt.” Dat wil zeggen: hij moet zich blijven profileren via X. Dat schuurt en gaat (soms) lastig samen met een formatie waarin het werken aan onderling vertrouwen van groot belang is.

Een bericht dat op niets uitdraait

Ook voor journalisten is dit een nieuw fenomeen. Omdat Wilders zich niet of nauwelijks laat interviewen – de korte gesprekjes in het formatiegebied daargelaten – is hij ongrijpbaar. Journalisten putten uit zijn uitspraken op sociale media.

Pas daarmee op, zegt De Vreese. Alles negeren is niet nodig, vindt de hoogleraar, maar de X-berichten van de PVV-leider zouden net zo behandeld moeten worden als de reguliere persberichten die redacties dagelijks in grote aantallen krijgen toegestuurd. Negen van de tien berichten halen de media niet.

De aangifte die Wilders onlangs aankondigde tegen Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) omdat hij op een partijcongres had gezegd ‘niets na te zullen laten om te voorkomen dat Wilders aan de macht komt’, is een voorbeeld van zo’n bericht dat massaal wordt overgenomen, maar dat uiteindelijk op niets uitdraait.

Want de uitspraak is niet strafbaar. “Maar de aangifte resoneert wel in de media”, zegt Ruigrok. “De boodschap sluit hier direct aan bij wat we in de wetenschap medialogica noemen: politiek wordt geframed als strijd en conflict waar media bovenop zitten.”

Toespraak op Cpac

Ander voorbeeld: de toespraak van Geert Wilders op het ultraconservatieve Cpac in Boedapest. Voorafgaand aan die speech, werd er druk gespeculeerd: brengt Wilders de formatie in gevaar? Nee, zo hield hij de Nederlandse journalisten al in de eerste minuut voor. Een snoeiharde toespraak volgde over migranten en vluchtelingen. De Vreese: “Het is een slimme communicator. Tegelijkertijd is die uitspraak over de formatie ook een indekstrategie. Ook dat is kenmerkend voor populisten: ze verpakken hun harde boodschap.”

Want in werkelijkheid zaait Wilders al twijfel door op het congres aanwezig te zijn, zegt Van der Velden. Hij is bevriend met de Hongaarse premier Viktor Orbán, die de rechtsstaat in eigen land niet serieus neemt en zich keert tegen het homohuwelijk en abortus. “Dat is op zichzelf al reden om de onderhandelingen in gevaar te brengen.”

Hoe journalisten zo’n toespraak moeten verslaan? Het is balanceren, zeggen de deskundigen. “Je moet dingen die hij zegt niet te groot maken”, zegt Van der Velden. De Vreese vult aan: “En je moet oppassen dat je onwaarheden niet zonder context brengt.”

Bewust een pagina lekken

Het is wennen voor journalisten en het maakt de formatie lastig om te vatten. Beeldvorming en profilering is meer dan ooit aanwezig. De gefotografeerde bladzijde uit het concept-coalitieakkoord deze week is daar ook een voorbeeld van. Er wordt daarin gesproken over het ‘strengste asielbeleid ooit’.

Wilders ontkent het, maar het heeft er alle schijn van dat de PVV dit bewust heeft gelekt. Slim, vindt Ruigrok. “Dit is wat mensen onthouden. Zelfs als Wilders niet alles uit de onderhandelingen haalt zullen mensen denken dat Nederland het strengste asielbeleid ooit heeft.” Hetzelfde geldt voor zijn uitspraken over slappe rechters die mild straffen. “Door het zo te framen en doordat media het blijven herhalen en het op een kritische manier bekijken, blijft het bij mensen hangen.”

Luister ook:

Wat blijft er over van de publieke omroep?

Lees ook:

Wat zegt het lekken van de passage over migratie over de status van de formatie?

In ‘de week van de waarheid’ lekt er een voor Geert Wilders belangrijke formatiepassage. BBB, VVD, NSC en de PVV zouden toewerken naar het ‘strengste toelatingsregime ooit.’ Wat zegt dit over de status van de formatie?