De mannen werden ruim twintig jaar geleden overgebracht naar Guantánamo Bay. Sommigen zijn nooit aangeklaagd. Bij anderen is een datum voor een proces nog niet vastgesteld. Het zou iedereen die gelooft in de rechtspraak, in het recht op een eerlijk en spoedig proces, boos moeten maken. Maar van het lot van de mannen die vastzitten op de Amerikaanse militaire basis op Cuba trekken weinigen zich nog wat aan.
Guantánamo Bay was eerst een juridisch zwart gat, waar de VS in de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001 honderden vermeende Al-Qaida- en Talibanstrijders vastzetten. Zonder proces, zonder uitzicht daarop en regelmatig op basis van flinterdun bewijs, dat zij meestal zelf niet mochten inzien. Vaak waren de mannen uitgeleverd in ruil voor geld.
Van de dertig die nu nog vastzitten, zijn er zestien onschuldig bevonden, maar geen enkel land wil hen opnemen. Drie zullen nooit vrijgelaten worden noch berecht en zitten in ‘oneindig oorlogsrechtgevangenschap’, zoals de VS dat noemen.
Waar president Obama nog voortdurend in binnen- en buitenland werd herinnerd aan zijn belofte Guantánamo Bay te zullen sluiten, en president Trump niets deed om de procesgang te versnellen, lijkt er de afgelopen vier jaar onder president Biden nauwelijks een idee te zijn geweest over wat er met de gevangenen moet gebeuren. Guantánamo Bay werd zo ook een vergeetput.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/09/gitmofeaturedimagev2-1.jpg)
Dat de wereld zich wél wat van Guantánamo moet blijven aantrekken, blijkt wel uit de jongste afleveringen van de gerenommeerde misdaadpodcast Serial. De makers bezochten de gevangenis in 2015 voor het eerst, maar waren ontevreden met de voorgekauwde antwoorden die zij kregen. Negen jaar later was een aantal betrokkenen, van oud-gevangenen tot ondervragers, bereid om uitgebreider te praten.
Het beeld dat zij schetsen, is nog onthutsender dan al eerder naar buiten kwam. De alles overheersende wens tot wraak, leidend tot wreedheid. Het indalende besef bij sommige bewakers en ondervragers dat niet alle gevangenen „de ergsten van de ergsten” waren, zoals president Bush hen had genoemd – en tegelijk het besef dat zij daaraan niets konden veranderen. De culturele en religieuze verschillen die werden aangezien als terroristische kenmerken, wat er zelfs toe leidde dat militaire tolken met een moslimachtergrond als verdachte worden gezien. De schokkende terugblikken van een ondervrager, genaamd mr X, en van de gevangene die maandenlang psychologisch is gemarteld door X.
Het heeft de slachtoffers en overlevenden van 9/11 22 jaar na de opening van het kamp nog niets gebracht: er zijn weliswaar vijf verdachten die direct betrokken zouden zijn geweest bij de aanslagen, en onlangs werd er een rechtszaal ingericht voor berechting, maar van verdere voortgang van hun zaken is geen sprake. Dat berooft ook hen van hun toekomst.
Wat Guantánamo wel heeft gebracht, is moreel verval van het land dat ooit anderen kon wijzen op democratische beginselen. Op een cruciaal moment gooiden de Amerikanen hun eigen rechtsstatelijke principes overboord, lieten zij zich leiden door onverdraagzaamheid jegens moslims en door angst voor onbekenden.
De conclusie, die al in 2002 door de VS getrokken had moeten worden, is dat Guantánamo Bay nooit had mogen bestaan.