Olifanten hebben tal van manieren om ‘hé, hallo’ te zeggen

Olifanten kennen uitgebreide begroetingsrituelen. Ze leven in kuddes die geregeld opsplitsen in kleinere eenheden, en dan weer bij elkaar komen. Het weerzien van oude bekenden is een belangrijk moment om te polsen hoe de ander ervoor staat. En dat is niet een eenvoudig: hé, hoe gaat het.

Als olifanten oude vrienden of familieleden begroeten, staan alle zintuigen op scherp. Ze flapperen met hun oren, kwispelen met hun staart en grommen of trompetteren heel wat af. Ze geven informatie over identiteit en vruchtbaarheid via hormonale afscheiding uit een klier tussen slaap en ogen, via speeksel, urine en ontlasting. Met hun slurf tasten ze de ander af om daar hoogte van te krijgen, en draaien hun billen naar de ander toe.

Tot zover wat bekend is uit de wetenschap. Twee olifantenonderzoekers gaan nu een stapje verder. Ze beschrijven in vakblad Communications Biology dat Afrikaanse olifanten hun begroetingen aanpassen, afhankelijk van of hun maatje naar ze kijkt of niet. Ook gebruiken ze verschillende combinaties van begroetingsrituelen, wat iets te maken kan hebben met individuele herkenning.

Weten of je gezien wordt

De onderzoekers gaan zover als te zeggen dat olifanten net als apen en mensen een bepaalde ‘opzettelijkheid’ in hun communicatie laten zien. Dat is een belangrijk, maar ook lastig te definiëren begrip in het debat over de ontwikkeling van complexe communicatiesystemen in mens en dier. Er bestaat geen wetenschappelijke consensus over, maar een beginnende vorm van opzettelijkheid zou zijn dat een dier in de gaten heeft of het wordt gezien door de ander of niet, en daar gedrag op aanpast.

Door die lens deden Vesta Eleuteri en Angela Stöger van de Universiteit Wenen onderzoek in het Jafuta-reservaat in Zimbabwe. Daar leven negen olifanten in een groot reservaat waar ook wilde kuddes leven. Deze negen zijn afhankelijk geraakt van menselijke zorg, en zouden in het wild niet overleven. Voor dit onderzoek werden steeds twee van deze olifanten van elkaar gescheiden door er eentje het bos in te leiden, en daarna terug te laten keren.

1200 begroetingsmanieren geturfd

De onderzoekers observeerden vanaf een hoog platform 89 herenigingen. Daarbij werden zo’n 1200 begroetingsmanieren geturfd. Vooral opvallend: als de olifanten in elkaars gezichtsveld stonden, gebruikten ze vaker stille communicatiemethoden, zoals het spreiden van de oren. Als ze elkaar niet zagen, nam het aantal aanrakingen en geluiden significant toe. Dat zou aantonen dat de dieren zich ervan vergewissen dat de ander kijkt of niet.

Niet alle stille communicatie werd bewaard voor als de ander keek. Kwispelen was daar een uitzondering op. Dit maakt dus geen onderdeel uit van informatieoverdracht, al wappert de staart mogelijk wel geuren in de richting van de ander.

De studie roept nieuwe vragen op over de evolutie van communicatie. Het zijn dus niet alleen primaten die elkaar begroeten door geluiden en gebaren te combineren, en opzettelijk hun communicatiemethoden veranderen afhankelijk van hun publiek. Misschien zijn die vaardigheden onafhankelijk van elkaar geëvolueerd in verschillende soorten, suggereren de onderzoekers.

Daarnaast blijkt weer dat mensen nog lang niet doorgronden wat olifanten op welke geraffineerde wijze met elkaar communiceren. Dat ze sociale banden versterken en informatie overdragen tijdens hun begroetingsritueel is wel duidelijk. Maar het is wachten op nieuwe bevindingen die nog heel andere patronen in deze groeten blootleggen.

Lees ook:

Chimpanseemoeders spelen ook in slechte tijden met hun jongen

Chimpanseemoeders gaan bij het verzorgen van hun jongen een flinke stap verder dan gebruikelijk onder dieren. Zij spelen opvallend veel met hun jong, en gaan daar in slechte tijden ook mee door.