Kaasstengels en uren wachten bij de sluis: in deze fase van de formatie kan alles belangrijk blijken

Eerst hield de ene roltrap ermee op.

Als tijdelijke oplossing werd de draairichting van de andere roltrap veranderd. Wekenlang rolde de trap die normaal naar beneden leidt, naar boven. In de hal van het formatiegebied, in de buurt van waar onderhandelaars van PVV, VVD, NSC en BBB praten over een coalitieakkoord, is al die tijd te zien hoe het gedesoriënteerde politici, medewerkers en journalisten niet wil lukken om eraan te wennen dat links en rechts van functie zijn geruild.

Daarna stopte de lift met werken. Op het schermpje dat de verdiepingen aan hoort te geven, verschenen de woorden OUT OF ORDER.

Na dagen gepiep, steeds frequenter en hoger, is deze woensdag ook de andere roltrap tot stilstand gekomen. Zowel links als rechts werkt niet meer. De enige manier om nu nog in het formatiegebied in de Tweede Kamer te komen, waar onderhandelaars van PVV, VVD, NSC en BBB aan een coalitieakkoord werken, is met de trap.

In beweging

Komende woensdag moet blijken of informateurs Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf de onderhandelaars in acht weken tijd wel in beweging hebben weten te krijgen. Uiterlijk dan presenteren zij hun eindverslag. Of er dan ook een coalitieakkoord is, hangt af van wat er deze week achter de beveiligde deuren op de eerste verdieping van het Tweede Kamergebouw gebeurt.

Sinds vrijdag beschikken de onderhandelaars over doorrekeningen van hun plannen door het Centraal Planbureau. De échte onderhandelingen zijn dus maandag pas begonnen. Drie van de vier partijen, PVV, NSC en BBB, hadden eerder hun eigen verkiezingsprogramma’s niet door de rekenmeesters van het planbureau laten doorrekenen. Nu de prijskaartjes bekend zijn, is de uitruil ook concreter. En scherper.

Dat er echt iets is om over te onderhandelen, blijkt wel uit de duur van de gesprekken deze week: iedere dag minstens tien uur. Maar wat er precies besproken wordt? Er lekt in deze eindfase van de formatie niets uit, wat erop wijst dat er bij de partijen nog genoeg vertrouwen is dat het kan lukken.

Voor verslaggevers die op de gang posten zijn de Kamerleden die naar binnen en buiten lopen een aanwijzing voor wat er op de agenda staat. Tony van Dijck (PVV): dan zal het over financiën gaan. Harm Holman (NSC): dan zal het over landbouw gaan.

Rookpauze

Veel meer valt er ook niet te zien. Ja, dat Caroline van der Plas van BBB en informateur Elbert Dijkgraaf op gezette tijden een rookpauze houden. Dat er via een andere ingang iedere dag een lunchkar naar binnen wordt gereden met belegde broodjes, kaasstengels, koffie en thee. Dat Pieter Omtzigt weleens naar buiten loopt om (een deel van) zijn fractie bij te praten – en daarna ook steeds weer terugkeert. En ook: dat steeds meer journalisten boeken zijn gaan meebrengen. Iemand leest Capriolen van Godfried Bomans, een ander verhalen over wielrennen. Een verslaggever leest een fantasy-boek, een ander de biografie van CDA-grondlegger Jan de Koning.

Je zou kunnen zeggen: net zo weinig beweging als die roltrappen. Maar bijna geen verslaggever die weg durft te blijven. Het risico dat er wél iets gebeurt in deze eindfase van de formatie, is te groot. Dat Gidi Markuszower van de PVV zich maandag liet fotograferen met formatiestukken, is voor aanwezigen een bevestiging dat je er maar beter bij kunt zijn. Het valt daarna op dat journalisten die eerder elders in het gebouw werkten, voor de zekerheid toch maar in de buurt zijn gaan zitten.

Sluisgeluid

Iedere keer dat er geluid klinkt aan de kant van de onderhandelaars vindt dezelfde scène plaats. Eerst het geluid van de sluis waarachter de gesprekken plaatsvinden. Verslaggevers gaan rechtop zitten. De beveiligers komen naar buiten. Vertwijfeling bij de verslaggevers – gaat er iets gebeuren? En dan, als beveiligers blijven staan en de sluis openblijft: een sprintje, camera’s en microfoons aan, fotografen erachteraan, in no time een haag aan journalisten. Soms blijkt het voor niets. Een Kamerlid dat wegloopt, een politiek leider die niets wil zeggen.

Je zou kunnen zeggen: zonde van de tijd. Maar wie oplet en al die ogenschijnlijk betekenisloze uitspraken aan elkaar rijgt, ziet de verschuiving naar het nieuwe normaal in Den Haag. Het aanvankelijke ongemak aan het begin over uitspraken van Geert Wilders op X over minderheden, maakte plaats voor schouderophalen. Voerde aarzeling over coalitievorming met de radicaal-rechtse PVV eerst de boventoon bij NSC-leider Pieter Omtzigt, inmiddels maakt ook hij duidelijk dat hij wil dat het gaat lukken. Heel langzaam, week na week, werden principes ingeruild voor pragmatisme.

De informateurs leggen er deze week de nadruk op dat „de tijd dringt”. PVV-fractievoorzitter Geert Wilders sprak de afgelopen dagen zijn hoop uit dat die tijdsdruk kan helpen om tot een akkoord te komen. „Iedereen voelt de druk en dat is goed. Je moet druk voelen om tot compromissen en resultaten te komen.”

Woensdagmiddag werd er nog een poging gedaan om tenminste één van de roltrappen weer in beweging te krijgen. Bij het verschijnen van dit stuk was dat niet gelukt.