‘Kingdom of the Planet of the Apes’ is een verrassend, ambivalent Mozes-verhaal in beste apenplaneet-traditie

De onlangs overleden apenexpert Frans de Waal was zeer te spreken over de nieuwe lichting apenplaneet-films. Dawn of the Planet of the Apes noemde hij in 2014 „indrukwekkend”, de apenpolitiek en het chimpanseegedrag oogde levensecht. De chimpansee is territoriaal en agressief, aldus De Waal: geef hem een pistool en hij gebruikt het.

Apenplaneet-films maken zich van oudsher geen illusie over primatengedrag, of dat nou mensen of apen betreft. Anno 2024 zijn we toe aan een nieuwe serie. De buzz rond Kingdom of the Planet of the Apes was matig, met de hooguit competente Wes Ball (Maze Runner) aan het roer als regisseur. Maar het resultaat verrast aangenaam: een ongehaaste avonturenfilm met een klassieke hero’s journey, dubieuze personages, heldere actie en fraaie staaltjes wereldbouwen: de steden overwoekerd door oerwoud ogen adembenemend.

Ruim twee eeuwen na het eind der mensheid leven apen een idyllisch bestaan van primitieve landbouwers. Chimp Noa’s dorp legt zich toe op het temmen van adelaars, en al blijft het nut raadselachtig, het levert wel direct duizelingwekkende scènes op als drie jonge chimps naar adelaars-eieren zoeken.

Gorilla’s te paard

Helaas brandschatten gemaskerde gorilla’s te paard het dorp, voeren de clan af voor slavenarbeid en laten Noa voor dood achter. De boerenjongen moet de wijde wereld in om zijn clan te bevrijden uit de klauwen van apen-farao Proximus Ceasar en krijgt reisgezellen: een wijze orang-oetan-mentor en een jonge vrouw, die vreemd genoeg praat.

In dit achtste deel zijn we namelijk terug bij het begin: de film Planet of the Apes uit 1968, die vaak wordt geciteerd – zie de scène waarin apen te paard met netten op mensen jagen. Indertijd landde astronaut Charlton Heston op een planeet waar apen de baas zijn en mensen vee. In de finale blijkt dat onze eigen toekomst na een atoomoorlog te zijn. De apenwereld is al net zo verrot als de onze, met conservatieve oude orang-oetans die met brute gorilla-kracht idealistische jonge chimpansees eronder houden.

In de filmserie die in de jaren zeventig volgde, tijdreizen die brave chimps naar onze wereld, waar ze worden gediscrimineerd en tot slaaf gemaakt tot de revolutionaire chimpansee Ceasar ze uit hun ketens bevrijd. Nogal zwaarmoedige scifi; na een remake van Tim Burton uit 2001 die iedereen maar liever vergeet, zette Rise of the Planet of the Apes in 2011 die serieuze traditie met succes voort. Een designvirus tegen Alzheimer roeit de mensheid uit maar maakt apen intelligent. Held is de bij de mensen opgroeiende, intelligente chimp Caesar die in de dierentuin belandt: acteur Andy Serkis die eerder Gollem en King Kong Speelde, verbeeldde het dankzij motion capture-technologie zeer geloofwaardig. Er volgden twee knappe vervolgen onder regisseur Matt Reeves. In Dawn of ... (2014) wil Ceasar als nieuwe apenkoning samenleven met de restanten der mensheid, maar ontketent de onverzoenlijke bonobo Koba een oorlog. In War of ... (2017) sluit een halfkrankzinnige kolonel de apen op in een concentratiekamp, maar vaagt een sneeuwlawine gelukkig de gedegenereerde mensenlegers van de kaart.

Lees ook De aap wordt mens, de mens een beest

Apenpolitiek

In Kingdom of the Planet of the Apes lijkt de mens geen rol meer te spelen: het afgezwakte virus maakte hem dom, er is alleen apenpolitiek. Held Noa belandt aan het hof van koning Proximus Ceasar, een ambitieus demagoog. Apen – ook Noa’s clan – onderwerpen zich aan zijn gezag, want Proximus heeft visie. Hij beseft dat de verdwenen menselijke beschaving met zijn radio, auto’s en vliegtuigen superieur was en verzamelt boeken en intelligente mensen, want die zijn er toch ook nog. Zijn project: een kluis vol menselijk wapentuig openen.

Het verhaal – verlossing uit slavernij – lijkt een rechtlijnig Mozesverhaal, maar handelt bullebak Proximus Ceasar op de keper beschouwd niet meer in het apenbelang dan de nobele Noa? En is Noa’s pittige menselijke metgezel Mae niet de vijand? Is het toch weer opnieuw aap versus mens? Die ambivalentie is in de beste apenplaneet-traditie: een prima hoeksteen voor een nieuwe filmserie.