Turbulent etmaal in Gaza: ‘Eigenlijk verkiest Netanyahu de fanatiekste leden van zijn regering boven relatie met VS’

Ondanks herhaaldelijke waarschuwingen van westerse bondgenoten om het niet te doen, is Israël de stad Rafah binnengevallen. Dinsdagochtend rolden tanks in alle vroegte richting de grensstad van de bezette Gazastrook, waar zich naar schatting 1,4 miljoen Palestijnen bevinden. De grensstrook met Egypte werd bezet, waardoor Gaza nu volledig van de wereld is afgesloten. Het is de voorlopige apotheose van twee turbulente dagen, waarin Gazanen heen en weer werden geslingerd tussen hoop en vrees.

‘Ik kan het geweervuur en de explosies horen’, zegt de 24-jarige Fatma al-Jabari aan de telefoon. Ze komt uit Gaza-Stad in het noorden, en moest met haar familie meermaals vluchten voordat ze in Rafah terechtkwam, hun huidige verblijfplaats. Ze leven in een tent vol vliegen en insecten. ‘We zijn moe en gefrustreerd. We hopen iedere dag dat deze oorlog eindigt.’

Maandagavond leek er een staakt-het-vuren van zes weken binnen handbereik, nadat Hamas akkoord was gegaan met een voorstel dat was opgesteld door Egyptische bemiddelaars. Kinderen gingen juichend de straat op in Rafah, hun ouders barstten van vreugde in huilen uit. ‘Iedereen stond te dansen’, aldus Al-Jabari. Het bleek voorbarig: uit Tel Aviv kwam geen groen licht. Volgens premier Netanyahu voldeed de tekst niet aan de Israëlische ‘basisvoorwaarden’, en moest de inval in Rafah gewoon doorgaan. Wel gaf Israël te kennen de gesprekken met Hamas voort te willen zetten.

Volledige verrassing

Wat er achter de schermen precies gebeurd is, is onduidelijk, daarover bestaan verschillende versies. Duidelijk is wel dat het plotselinge ‘ja’ van Hamas Netanyahu’s oorlogskabinet maandag volledig verrast heeft. Het koortsachtige diplomatieke beraad onder leiding van Egypte, Qatar en de VS leek dit weekend af te stevenen op een mislukking, want de standpunten liggen op een paar cruciale punten ver uit elkaar. Voor Hamas moet een staakt-het-vuren de opmaat zijn naar een einde van de oorlog. Voor Israël is dat formeel onbespreekbaar, zolang Hamas niet volledig verslagen is.

De vermoedelijke tekst van het Egyptische voorstel, gelekt naar tv-zender Al Jazeera, laat zien dat een compromis in de maak was, bestaande uit drie fases. De eerste fase bevatte een ‘tijdelijk bestand’ van zes weken. Hamas zou 33 gijzelaars vrijlaten, in ruil voor een nader te bepalen aantal Palestijnse gevangenen. In fase twee zou dit overgaan in een volledige Israëlische militaire terugtrekking, het vrijlaten van de overige gijzelaars en een periode van ‘duurzame kalmte’.

Die laatstgenoemde frase was met instemming van Israël gekozen, zo bevestigden Amerikaanse bronnen tegenover The New York Times, om Israëlisch gezichtsverlies te voorkomen. ‘Kalmte’ is iets anders dan een volledige beëindiging van de oorlog, en biedt ruimte voor meerdere interpretaties. Fase drie, tot slot, ging over een einde aan de blokkade van Gaza en een begin van wederopbouw.

Welles-nietes-spel

Netanyahu’s afwijzing van dit pakket leidde tot een publiekelijk welles-nietes-spel met de Amerikaanse regering; een pijnlijk schouwspel voor deze nauwe bondgenoten. Anonieme Israëlische onderhandelaars verweten de Amerikanen dat zij achter hun rug om met Hamas zouden hebben onderhandeld. ‘Het zag eruit als een totaal nieuw voorstel’, zo zei een anonieme Israëlische functionaris. Aan VS-zijde wordt dat ontkend. Een onderhandelaar zei tegen persbureau Reuters dat de door Hamas geaccordeerde tekst nagenoeg identiek was aan een Israëlisch voorstel van eind april. Een tweede verweet Israël niet ‘te goeder trouw’ te hebben onderhandeld.

Ietwat cynisch gesproken zou je Hamas, voor nu althans, een dubbele overwinning kunnen toeschrijven. Voor het mondiale publiek zijn zij niet langer degenen die een staakt-het-vuren blokkeren, dat is Israël. Bovendien hebben ze een nieuwe wig tussen Israël en de VS gedreven.

Daarbij zijn ze ook nog eens de bron voor grote verdeeldheid binnen Netanyahu’s regeringscoalitie. Itamar Ben-Gvir (Nationale Veiligheid) en Bezalel Smotrich (Financiën), twee extremistische ministers, dreigden Netanyahu’s regering te laten vallen, als er géén inval zou komen in Rafah. Zo’n voortijdige kabinetsval zou nieuwe verkiezingen in Israël betekenen en een mogelijke celstraf voor Netanyahu die verwikkeld is in een fraudezaak.

Militaire druk

Met de militaire operatie in en rondom Rafah probeert Netanyahu Ben-Gvir en Smotrich te vriend te houden, denkt Nomi Bar-Yaacov, als Midden-Oostenspecialist verbonden aan de onafhankelijke Britse denktank Chatham House. ‘Eigenlijk verkiest Netanyahu nu de fanatiekste leden van zijn regering boven zijn relatie met de VS.’

In Israël zullen sommigen juist beargumenteren dat de militaire druk zijn werk heeft gedaan. De Rafah-operatie was nog niet begonnen, of Hamas ging door de pomp. Volgens die (optimistische) lezing van de gebeurtenissen is de bezetting van de grens bij Rafah enkel bedoeld om de duimschroeven aan te draaien, en iets betere voorwaarden voor een staakt-het-vuren in de wacht te slepen. Voor Gazanen zou dat na zeven maanden oorlog een schrale troost zijn – en niet meer dan dat.