‘Regelmatig dacht ik: dit kun je echt niet verkopen aan leerlingen en ouders’, vertelt een oud-medewerker van bijlesbedrijf Lyceo

Achter de naam van de student staat in de systemen van Lyceo, het grootste bedrijf voor „aanvullend onderwijs” van Nederland, al drie jaar een sterretje. Ze is wat de bijlesgigant intern een „Superheld” noemt. Ouders en bijlesleerlingen zijn dol op haar en bovendien is ze digitaal getraind – en dus volledig inzetbaar op scholen met personeelstekorten.

De Superheld – in haar contract staat dat zij niet mag praten over haar werkgever – is nog bezig met een lerarenopleiding in een exact vak, maar staat via Lyceo al drie jaar in haar eentje voor volle klassen. Niet als docent, maar als „huiswerkbegeleider” of „onderwijsheld” die zorgt voor „extra handen in de klas” – maar leg dat maar eens uit aan een lokaal vol middelbare scholieren.

„Ter voorbereiding kreeg ik een digitale training”, vertelt ze. „Met een clubje van acht volgden we een half uur theorieles. Vervolgens hebben we anderhalf uur casussen doorgenomen en elkaar tips gegeven.” Was ze daarmee voorbereid op de realiteit van het klaslokaal? „Vooral de eerste paar keer was het pittig”, vertelt ze. „Gelukkig kreeg ik ’s ochtends nog tips in de docentenkamer om ervoor te zorgen dat ik niet zou verzuipen voor de klas.”

Al snel werd haar gevraagd ook bij te springen als bijvoorbeeld taaldocenten afwezig waren. „Ik ben gespecialiseerd in bètavakken. Maar als Nederlands of Engels uitviel, belden ze ook. Dan kreeg ik van de school een powerpointpresentatie, die ik met de klas moest bespreken.”

De student-superheld voor de klas is een van de vele innovaties van het in 2007 opgerichte Lyceo, dat dankzij een ambitieuze groei- en overnamestrategie inmiddels met afstand het grootste bijlesbedrijf van Nederland is. Lyceo heeft 163 locaties en geeft aan meer dan 6.000 middelbare schoolleerlingen intensieve huiswerkbegeleiding. In de weken voorafgaand aan de eindexamens, die op 14 mei beginnen, verzorgt het bedrijf 16.000 examentrainingen op alle niveaus – door heel Nederland.

Alles aan Lyceo is fors. In 110 middelbare scholen heeft het bedrijf een of meer klaslokalen in gebruik, onder eigen naam of die van een van de huiswerkinstituten die het afgelopen jaren opkocht – zoals After’s cool of Juffrouwjulia. Scholen huren via Lyceo studenten in voor alles waar ze zelf niet aan toe komen: van examentraining, huiswerkbegeleiding en brugklascoaching tot faalangstprojecten, remedial teaching en het opvangen van klassen na lesuitval.

Ook de tarieven zijn fors, vooral omdat het bij Lyceo niet mogelijk is om minder dan drie dagen per week huiswerkbegeleiding af te nemen. Dat kost ouders in Amsterdam zo’n 372 euro per maand. Een tweedaagse examentraining kost 335 euro.

Geheim

NRC sprak de afgelopen maanden met 25 (oud-)werknemers van Lyceo – inclusief de huidige directie – over de enorme groei van het bedrijf, de kwaliteit van de bijlessen en examentrainingen en de plaats van Lyceo in het onderwijsveld. Voor de een is Lyceo een uitwas van de oprukkende commercialisering en ongelijkheid in het onderwijs, voor de ander het logische antwoord op alle organisatorische problemen en personeelstekorten in de sector. En een uitkomst voor werkende ouders, die geen mogelijkheden zien om hun kinderen te helpen met hun schoolwerk.

De (oud-)werknemers willen graag vertellen over hun ervaringen bij Lyceo, op één na alleen op achtergrondbasis. In de contracten die NRC inzag, staat dat ze tijdens en na hun dienstverband „alles over [hun] werkgever in de ruimste zins des woords” geheim moeten houden en „op geen enkele wijze, in welke vorm en mate dan ook” informatie mogen delen met derden.

Sinds twee jaar is Lyceo in handen van het Belgische private-equitybedrijf Apheon, dat de bijlesgigant voor een bedrag van tussen de 100 en 150 miljoen euro kocht van de vorige eigenaar Capital A, ooit de investeringstak van ABN Amro. Apheon investeert ook in een Frans nagellakconcern, een Italiaans koekjesbedrijf en een Spaanse producent van padelrackets.

Het gezicht van Lyceo, dat circa vierhonderd mensen in vaste dienst heeft, zijn de meer dan zesduizend studenten die een bijbaan bij het huiswerkinstituut hebben. Binnenkomen via een online sollicitatie is niet moeilijk: een student ontvangt van tevoren de vragen voor het gesprek, dat wordt afgenomen door een andere student op het Leidse hoofdkantoor. Wie wordt aangenomen, kan na een paar online-cursussen die Lyceo zelf heeft ontwikkeld aan de slag als examentrainer, huiswerkbegeleider of bijlesdocent.

Vestigingsmanagers moeten zorgen voor een „gezonde omzet”. Marketingmails vol tips vanuit het hoofdkantoor helpen daarbij. Zoals: schrijf een enthousiasmerend stuk in de nieuwsbrief van de school, bezoek ouderavonden en stuur aan op zoveel mogelijk uren huiswerkbegeleiding: „Laten we beginnen met vier dagen in de week, daarna kijken we of we kunnen afschalen”, was het devies bij intakegesprekken, vertellen oud-vestigingsmanagers.

Lees ook Geslaagd! De vlag kan uit! Maar hoe nu verder: tussenjaar, werk of studie?

Zenuwen

De tips werken. In de maand voor de eindexamens worden praktisch alle studenten die voor Lyceo werken, ingezet voor examentrainingen. Daar gaat het soms mis: diverse studenten die NRC sprak, voelen zich „een nummertje” en hebben geen band met de leerlingen of de school. Het gevolg is dat ze soms niet komen opdagen en groepen leerlingen worden samengevoegd. Een student die NRC sprak, moest op eigen houtje een groep van zestien zenuwachtige eindexamenleerlingen zien te helpen, ook al werkte die begeleider voor de eerste keer en streeft Lyceo naar groepen van circa acht leerlingen. „De leerlingen zitten dan helemaal in de stress, die verwachten heel veel van een training”, zegt een oud-vestigingsmanager.

Lyceo doet er alles aan om zoveel mogelijk examentrainingen te vullen, vertelt Matthijs Castelijn, oud-medewerker van het roosterteam. „Als een trainer scheikunde zich niet comfortabel voelde om een natuurkunde-examentraining te geven, dan haalde ik diegene toch over.”

Diverse oud-vestigingsmanagers zeggen dat het lang „een verrassing” blijft of het het hoofdkantoor wel lukt om genoeg capabele studenten voor de eindexamentrainingen in te roosteren. Vaak komen de studenten van elders en kennen de vestigingsmanagers ze niet. „Regelmatig dacht ik: dit kun je echt niet verkopen aan leerlingen en ouders. Vanuit Leiden wordt dan gezegd: de training gaat tóch door. Uiteindelijk gaat het vooral om geld”, zegt een oud-vestigingsmanager.

Volgens de studenten die NRC sprak, is een smoesje voldoende om af te zeggen. Eén van de oud-vestigingsmanagers zegt dat dit komt door de grootte van het bedrijf: „Lyceo is uit zijn voegen gebarsten. Het bedrijf weet dondersgoed dat ze het zich niet kan permitteren om studenten direct te ontslaan. Ze hebben keihard mensen nodig.”

Castelijn van het roosterteam vertelt dat hij alle denkbare overtuigingskracht nodig had om studenten te verleiden tot het geven van examentrainingen in vakken met een beperkt aanbod van trainers, zoals de bètavakken. De kwaliteit van de trainingen lijdt daaronder, zegt hij: „Ik heb meer dan twee handen nodig om te tellen hoe vaak ik mensen naar trainingen heb gestuurd waarvan ik dacht: ‘Ik weet niet helemaal of dit de leerling ten goede komt.’”

Lyceo schermt met een onderzoek door SEO Economisch Onderzoek dat laat zien dat leerlingen die examentrainingen volgen „gemiddeld 0,7 punt hoger” scoren. Ook de huiswerkbegeleiding en de bijlessen van Lyceo zijn „wetenschappelijk bewezen” effectief. Bovendien wordt Lyceo door ouders, rectoren én leerlingen goed beoordeeld, meldt de site van het bedrijf.

Jelmer Evers, bestuurslid voortgezet onderwijs van de Algemene Onderwijsbond, krijgt andere signalen: „We krijgen steeds vaker klachten van docenten die extra tijd kwijt zijn aan het rechtzetten van dingen die studenten buiten school hebben bijgeleerd. Bovendien zijn leerlingen minder gemotiveerd om nog op te letten in de reguliere les.”

Corona

Rafke Hagenaars, voorzitter van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS), ziet dat de examentrainingen sinds corona enorm populair zijn geworden. „Zonde”, vindt ze. „Leerlingen voelen prestatiedruk en volgen daarom trainingen. Ze vinden dat ze hoge cijfers moeten halen of cum laude moeten slagen. Ze hebben het gevoel dat hun school niet de ondersteuning kan bieden om dat te bereiken.”

Bovendien, zegt Hagenaars, draait het in dit soort ‘schaduwonderwijs’ „uiteindelijk om de portemonnee van de ouders. Dat zorgt voor kansenongelijkheid. Als LAKS vinden wij dat bedrijven die bijdragen aan kansenongelijkheid er niet mogen zijn”.

Toezicht op de kwaliteit van dit ‘aanvullend onderwijs’ ontbreekt, dat hoort niet bij het takenpakket van de Onderwijsinspectie. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap laat weten dat schoolbesturen zelf verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van ingehuurde „extra ondersteuning”.

In een brief die de toenmalige minister Dennis Wiersma (VVD) vorig jaar aan alle schoolbesturen stuurde, drukt hij die op het hart om studiebegeleiding zo veel mogelijk intern te organiseren. Mocht dat niet lukken, dan moeten scholen proberen samen te werken met partijen zonder winstoogmerk. Kiezen scholen toch voor samenwerking met een commerciële partij, dan verwijst het ministerie naar het onafhankelijke keurmerk van de Landelijke Vereniging van Studiebegeleidingsinstituten (LVSI). Wie gaat turven op de website van het LVSI ziet dat meer dan de helft van de genoemde instituten bij het Lyceo-concern hoort.

Lyceo wilde in eerste instantie niet met NRC in gesprek uit vrees om de negatieve sentimenten rondom commerciële activiteiten in het onderwijs aan te wakkeren, maar ging uiteindelijk overstag. En dus zit Lyceo-topman Maarten de Vos tot Nederveen Cappel begin mei in een zaaltje op het hoofdkantoor, waar het gonst van de activiteit. Er zijn overal examentrainingen aan de gang en de rooster- en contactteams draaien overuren om de honderden sessies van die dag door het hele land in goede banen te leiden. Lyceo begon op twee verdiepingen, maar heeft inmiddels bijna het hele kantoorpand vlak bij Leiden Centraal in gebruik. „We zijn trots op Lyceo en we kunnen heel goed uitleggen wat we doen”, zegt hij.

Zijn vrouw is docent geschiedenis, De Vos tot Nederveen Cappel is zelf geen onderwijsman. De bedrijfseconoom was tussen 2014 en 2022 de baas van de Dynamo Retail Group, een franchiseformule die hij uitbouwde naar een keten met meer dan 840 fietswinkels in Nederland, België en Duitsland. Nu moet hij, samen met een nieuwe financieel directeur, rust brengen bij Lyceo na jaren van onstuimige groei en overnames.

Dat doet hij onder meer samen met onderwijskundige Laura van Leeuwen, die eerst kwaliteitsmanager was en sinds februari operationeel directeur is. Volgens Van Leeuwen, die al elf jaar voor Lyceo werkt, is het bedrijf niet „gegroeid om het groeien”, maar „om te kunnen focussen op kwaliteit”. Ze doelt op het ontwikkelen van lesmateriaal, examenbundels, onderwijsmethoden en een eigen app. „Die slagkracht kun je alleen bereiken bij een bepaalde grootte.” Oud-werknemers die een negatief beeld schetsen, missen volgens haar deze context.

Lees ook Nipt gezakt? Zuur, maar onrechtmatig is het niet

Personeelstekorten

De bevindingen van NRC over studenten die na een paar uurtjes online scholing voor een klas komen te staan, niet komen opdagen of trainingen geven in vakken die ze niet studeren, noemt Van Leeuwen „incidenten”, die een aantal jaar geleden vaker voorkwamen. „De kwaliteit van de werving is sterk verbeterd en we zijn veel beter dan voorheen in staat om de juiste trainer op de juiste training in te zetten. We leveren geen docenten, maar studenten die begeleiden of trainen. En ja, soms komen die niet. Je kunt niet voorkomen dat er soms iets misgaat. Dat moet je zien in het grote geheel. We krijgen van circa 1 procent van onze klanten klachten, maar daar komen we meestal wel uit.”

Is het niet gek dat een commercieel bedrijf vanuit een klaslokaal een school bedient, zoals Lyceo op 110 middelbare scholen doet? Het is maar hoe je ernaar kijkt, benadrukt De Vos tot Nederveen Cappel. „Wij ontzorgen en daarvoor helpt het om in school aanwezig te zijn en veel contact te hebben met rectoren, docenten en leerlingen. Bovendien: als wij lokalen mogen gebruiken zonder huur te betalen, hanteren we tarieven die 25 procent lager liggen. Zo snijdt het mes aan twee kanten.”

Maar de bottomline, benadrukt De Vos tot Nederveen Cappel, is dat „scholen ons nodig hebben. Punt”. In een ideale wereld „had Lyceo niet hoeven bestaan”, zegt hij. Dan deden de scholen alles zelf – met publieke middelen. Maar ja, de personeelstekorten. „Er is veel aan de hand in het onderwijs. Lyceo is een mooi bedrijf dat in dat gat gesprongen is. Wij zorgen er juist voor dat de docenten die er gelukkig nog zijn gewoon les kunnen geven en niet allerlei klusjes daaromheen moeten verzorgen. Dat doen we zo goed mogelijk en vol ambitie. Daar kun je toch niet tegen zijn?”

Met medewerking van Danique Leenstra