Aanval op Europarlementariër Ecke is niet de eerste, maar wel een dieptepunt in Duitsland: ‘De sfeer is zeer gespannen’

‘Fascistische methodes’, oordeelde de Süddeutsche Zeitung in een hoofdredactioneel commentaar over de aanval op SPD-politicus Matthias Ecke. „Klinkt als Weimar”, schreef de doorgaans behoudende Frankfurter Allgemeine Zeitung. De wijze waarop Ecke door een knokploeg van jonge mannen werd belaagd is een „SA-manier”, aldus dezelfde krant, verwijzend naar Hitlers ‘Sturmabteilung’ in het bruine uniform, die politieke tegenstanders moest intimideren.

Het afgrijzen in Duitsland over de aanval op Ecke is groot. De Europarlementariër was vrijdagavond in Dresden bezig posters te plakken toen hij door een groepje mannen dusdanig in elkaar werd geslagen dat hij zijn jukbeen en zijn oogkas brak. Vier jonge mannen van zeventien en achttien zijn opgepakt, de politie gaat uit van een politiek motief.

De overval op Ecke is niet de eerste in zijn soort, wel is het een voorlopig dieptepunt. Eerder die avond werd in Dresden door hetzelfde groepje een campagnemedewerker van de Groenen aangevallen. In diezelfde week werden in de eveneens oostelijke steden Chemnitz, Leipzig en Zwickau leden van de Groenen en Volt aangevallen.

'Gespannen sfeer'

De Groenen kondigden aan dat hun medewerkers in Saksen, waar de vier steden in liggen, niet meer alleen de straat op zullen gaan, en alleen nog bij daglicht. Ook de CDU stuurt campagnemedewerkers in sommige plaatsen alleen nog in grotere groepen op pad. Sinds het begin van de campagne voor de Europese verkiezingen werden alleen in Saksen al ruim vijftig meldingen gedaan van politiek gemotiveerde overtredingen – daarbij horen ook vernielde verkiezingsposters. Uit de cijfers van de politie in de deelstaat blijkt bovendien dat burgemeesters en lokale bestuurders steeds vaker aangevallen worden, verbaal of fysiek, of daar tenminste vaker melding van maken. In heel Duitsland werden vorig jaar 2.790 aanvallen op politici geteld, bijna een verdubbeling ten opzichte van 2019.

Lees ook SPD-kandidaat in Dresden het ziekenhuis ingeslagen terwijl hij campagneposters ophing

Socioloog Axel Salheiser van het ‘Institut für Demokratie und Zivilgesellschaft Jena’ doet onderzoek naar de bedreiging van lokale politici. Voor een studie ondervroeg hij burgemeesters en andere lokale bestuurders in de deelstaat Thüringen, die aan Saksen grenst. Ze voelen zich gemiddeld genomen meer bedreigd dan een aantal jaar geleden, in de meeste gevallen door verbaal geweld. Zo schreef de minister-president van Thüringen Bodo Ramelow (Die Linke) in februari op zijn website dat een groepje mannen tijdens een optreden van hem scandeerde: ‘Schau schau – du dumme Sau! Wir vergewaltigen jetzt deine Frau’ (Kijk, kijk, jij stom varken! We verkrachten nu je vrouw).

„De sfeer is op dit moment zeer gespannen vanwege de lokale verkiezingen binnenkort en de deelstaatverkiezingen in september”, aldus Salheiser. In de deelstaten Saksen en Thüringen wordt op 1 september een nieuw deelstaatparlement gekozen, in beide deelstaten gaat de extreemrechtse AfD in de peilingen aan kop. De minister van Binnenlandse Zaken van Saksen, Armin Schuster (CDU), zei tegen de Süddeutsche Zeitung er vanuit te gaan dat de komende verkiezingstijd hachelijker wordt dan gewoonlijk.

„Er worden extreme vijandbeelden gecreëerd”, zegt Salheiser. „Juist in het oosten treedt de AfD bijzonder agressief op. De partij doet alsof ze opstaat tegen een ‘corrupte elite’. Woorden als ‘volksverrader’, zoals bestuurders soms worden genoemd, of het narratief van ‘het verzet tegen het systeem’ maakt dat alle middelen gelegitimeerd lijken.” Veel Oost-Duitsers zijn trots op hun verzet tegen het DDR-regime eind jaren tachtig – en menig AfD-aanhanger in de oostelijke deelstaten begint over die Oost-Duitse geschiedenis als ze verklaren waarom ze ook nu in ‘opstand’ moeten komen.

Groenen vaakst doelwit

„Het lijkt erop dat Ecke doelwit werd omdat hij een vertegenwoordiger is van zijn partij, de sociaaldemocraten”, zegt Salheiser. Het geweld tegen politici staat niet op zichzelf, maar past volgens Salheiser in een zorgelijke trend: landelijk is er een toename van geweld tegen minderheden. Een slachtofferhulpvereniging noteerde een toename van 15 procent van extreemrechts geweld in 2022, gericht tegen mensen van kleur of lhbti’ers. De politie van Saksen registreerde een toename van racistisch en antisemitisch geweld van 23 procent voor het jaar 2023.

Geweld tegen politici is het vaakst gericht tegen Groenen. Volgens voorlopige cijfers werden zij in 2023 ruim 1.200 keer doelwit. Op de tweede plek staan politici van de AfD, die bijna vijfhonderd keer melding maakten. Zo werd in augustus vorig jaar AfD-politicus Beatrix von Storch besmeurd met hondenpoep.

Lees ook De sfeer in AfD-bolwerk wordt steeds rauwer

De regering van Saksen wil nu het voortouw nemen om geweld tegen en het bedreigen van politici extra zwaar te bestraffen. In Saksen zal ook meer politie de straat op gaan op plekken waar campagnestandjes staan. Tegen de lokale krant, de Sächsische Zeitung, zei minister Schuster dat de „verruwing, die vooral aan de rechterkant van het politieke spectrum is ontstaan – bij leden en sympathisanten – schrikbarende vormen heeft aangenomen.”

Vrijwilligers hangen zondag in Dresden een verkiezingsbord op met kandidaten van de SPD, op de dag van demonstraties na de aanval op Europarlementariër Matthias Ecke.

Ook riep Schuster op tot matiging: „Het gevaarlijkste dat nu kan gebeuren is dat het geweld aan beide kanten verder escaleert, dat met ‘gelijke munt wordt terugbetaald’.” Twee jonge vrouwen en een man vernielden zaterdagmiddag in Dresden een campagnestandje van de AfD. De AfD’er raakte niet gewond.

Socioloog Salheiser vindt het belangrijk op de vele significante verschillen tussen de Weimarrepubliek, waar moord en intimidatie van politici aan de orde van de dag was, en Duitsland anno 2024 te wijzen. „Nog afgezien van de schaal – het aantal politieke moorden destijds – werd dat geweld ook publiek nog aangemoedigd of tenminste geaccepteerd. Nu wordt het geweld vrijwel door iedereen afgekeurd.”

Bovendien, merkt Salheiser op, zijn al te apocalyptische inschattingen van de staat van de democratie koren op de molen van extreemrechts. „Dat de democratie op zijn eind zou zijn, dat niets meer zou werken, is immers ook het verhaal van extreemrechts. En dat is niet aan de orde: er is een grote ontevredenheid, ja, maar een grote meerderheid wil geen ander, autoritair systeem.”