Gidigate: PVV verhoogt met formatielek druk op onderhandelingen, exit is nu moeilijk uit te leggen

Het formatielek van maandag past naadloos in een coalitieonderhandeling vol getwitter, gedoe in talkshows, missers en (schijn)gevechten over asiel en financiën. Op dag één in wat hoofdrolspelers zelf tot ‘week van de waarheid’ doopten, bood PVV-Kamerlid Gidi Markuszower een – naar eigen zeggen onbedoeld – inkijkje in de missie van de coalitie-in-spe.

De PVV’er arriveerde bij de formatielocatie in de Tweede Kamer met onder zijn arm duidelijk leesbaar een onderhandelingsdocument. De beveiliging liet het Kamerlid niet meteen naar binnen, hij moest wachten bij de poortjes. Toen Markuszower door had dat hij zijn papieren aan de camera’s toonde, hadden persfotografen al toegeslagen. Daarna kon het land meelezen met de ideeën van PVV, VVD, NSC en BBB.

Coalitieonderhandelingen werden eerder ook al opgeschrikt door een lek. In 2021 liet verkenner Kajsa Ollongren ‘Omtzigt functie elders’ lezen toen ze na een coronabesmetting halsoverkop naar huis moest. Omtzigt zelf liet in december vorig jaar nog een memo zien met de boodschap dat hij niet in een normaal kabinet met de PVV wil.

Conceptakkoord

En maandag dus ‘Gidigate’. Het concepthoofdlijnenakkoord dat de PVV'er liet zien draagt de titel ‘Bouwstenen voor doorbraken’. De inleiding rept van Nederlanders die geen bestaanszekerheid hebben, mensen die geen betaalbaar huis kunnen vinden, het gaat over de te hoge asielinstroom en over boeren en vissers die toekomstperspectief missen. Meest in het oog springend zijn de teksten over een miljardenlastenverlichting vanaf volgend jaar, voor ‘middeninkomens en mensen in de knel’ (precieze bedrag nog onbekend). En de partijen werken aan het ‘strengste toelatingsregime voor asiel en het omvangrijkste pakket voor migratie ooit’.

Concreet ingevuld zijn de plannen niet, veel reuring veroorzaakte het lek binnenskamers evenmin. De beschreven ideeën zijn al lang en breed bekend bij de vier partijen en dus weinig controversieel. De PVV baalde zelf wel van deze nieuwe variant op de functie-eldersgate. Het was echt niet de bedoeling om dit kijkje in de formatiekeuken te geven, beweren Markuszower en andere PVV’ers.

De vertrouweling van Wilders liep wel meer dan een minuut lang met een formatiedocument zichtbaar in beeld. Andere partijen vinden het daarom allemaal net iets té toevallig. Een bron rond de onderhandelingen noemt een documentlek nogal ‘in de mode’ deze formatie, anderen vinden het lastig te geloven dat dit ‘nu nog per ongeluk’ gebeurt. Na ‘functie elders’ weet iedereen op het Binnenhof dat je een mapje om gevoelige documenten moet wikkelen.

Veel chagrijn heerst hierover echter niet, grote schade richten de teksten niet aan.

Maandag gebruikten de formerende partijen hun tijd binnenskamers om knopen door te hakken over financiën, migratie en andere grote onderwerpen. Opvallend detail: informateurs Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf namen plaats aan een zijtafel, op enige afstand van de hoofdtafel met de partijleiders. Dat beeld spreekt boekdelen: de politici moeten elkaar nu gaan vinden, de informateurs begeleiden slechts het onderhandelingsproces.

Dezer dagen moet duidelijk worden of het kabinet er komt; liefst voor Hemelvaartsdag moet er duidelijkheid zijn. Dan is iedereen het lek van maandag vast weer vergeten, zullen betrokkenen redeneren.

Al vergroot de PVV met deze flard van het hoofdlijnenakkoord – onbewust of niet – toch de druk op de onderhandelingen. Met een concepttitel die op straat ligt en de belofte van lastenverlichtingen en het ‘strengste asielpakket ooit’ vergt een exit nu uit de formatie wel extra uitleg aan de buitenwereld.

Als een van de partijen zou overwegen toch géén handtekening te zetten onder deze hoofdlijnendeal, dan moeten ze nu vertellen waarom ze weglopen als miljarden aan tegemoetkomingen voor de middenklasse en striktere regels rond migratie binnen handbereik zijn. Die kreten lezen misschien als vage campagneteksten, maar ze blijven na dit formatierelletje wel hangen tussen de oren van de kiezers.