In de trapeze leerde priester Henri Nouwen pas echt de kunst van vallen en weer opstaan

Het is het ongelooflijke verhaal van de priester en de trapeze, van herboren gevoelens en nieuw geluk. De Nederlandse priester Henri Nouwen, die wereldroem verwierf door zijn spirituele boeken, raakte begin jaren negentig op slag verliefd op een bekende acrobatengroep: de Flying Rodleighs. Hij volgde hun voorstellingen, hun trainingen en ging zelfs met hen op tournee door Nederland en Duitsland.

Carolyn Whitney-Brown, een Canadese schrijver en goede vriendin van wijlen Nouwen, schreef er een boek over, dat nu vertaald in de boekwinkels ligt: De vlieger en de vanger, leven in vertrouwen zonder angst. Met als co-auteur Henri Nouwen, want op diens gepubliceerde en ongepubliceerde werk is het biografische boek gebaseerd.

Met genegenheid haalt Whitney-Brown, via Skype, herinneringen op aan haar vriend, die in 1996 op 64-jarige leeftijd plotseling overleed. “Je kon je geen aandachtiger gesprekspartner wensen dan Henri. Hij wilde je leven begrijpen, wie je ook was. Hoogleraar of acrobaat, het maakte niet uit. Daarbij had hij een goed gevoel voor humor en zelfspot. Henri was zich zeer bewust van zijn gevoelens, en schreef daar open en eerlijk over. Ja, ook over zijn eenzaamheid als priester.”

Maar de geestelijke, die in het Canadese Ontario pastor was van leefgemeenschap L’Arche Daybreak, zweeg over één emotie: zijn verborgen homoseksualiteit. In de berg aantekeningen die Whitney-Brown (63) jaren na Nouwens dood terugvond in het archief van St. Michaels College in Toronto, lijkt hij adem te willen geven aan lang onderdrukte verlangens. Die wirwar van seksuele, emotionele en spirituele gevoelens wortelt in zijn kennismaking met de Flying Rodleighs, wier fysieke en acrobatische schoonheid hij openlijk bewondert. Tot zijn grote vreugde ontstaat een hechte vriendschap met de groep van drie mannen en twee vrouwen.

Henri Nouwen wilde het boek eigenlijk zelf schrijven, waarom heeft hij dat niet gedaan?

“Ik denk dat hij nog niet precies helder had hoe hij zijn kluwen van gevoelens op papier moest krijgen. Zo schrijft Henri dat hij in 1996, vijf jaar na zijn eerste ontmoeting met de Flying Rodleighs, nog steeds in tranen is als hij hen ziet optreden. Zoekend naar woorden schetst hij hoe hij in hun vliegen en vangen een vorm van vleesgeworden spiritualiteit ontwaart waarin lichaam en ziel geheel zijn verenigd. Letterlijk noteert hij: ‘Het lichaam in zijn schoonheid en elegantie drukt een spirit uit van liefde, vriendschap, familie en gemeenschap. En de geest verlaat nooit het hier en nu van het lichaam’.”

In uw boek is sprake van een ‘seksuele reactie’ wanneer Henri Nouwen in Freiburg voor het eerst de Flying Rodleighs ziet.

“Hij denkt terug aan zijn zestiende, toen hij voor het eerst een trapeze-act meemaakte. Henri schrijft: ‘Sterker dan welke kunstvorm ook roept acrobatiek de begeerte op om te behoren tot een gemeenschap van liefde die de grenzen van het alledaagse overstijgt’. Boeiend om te zien hoe zijn eerste kennismaking met de Flying Rodleighs leidt tot een terugkeer van puberale gevoelens van verliefdheid. Als je zijn aantekeningen doorleest, merk je hoe teder en vermakelijk hij zijn jeugdige ik tot leven brengt. Hij voelt zich, op zijn zestigste, weer jong en opgetild. En dat allemaal dankzij de acrobatiek.”

Uw boek spreekt over Nouwens innerlijke pijn. Dat slaat, mogen we aannemen, op zijn homoseksualiteit?

“Dat speelde zeker een rol, ofschoon we het er samen nooit over hebben gehad. Henri deelde zijn geheim met slechts een select aantal goede vrienden. Hij was heel bang dat zijn seksuele gerichtheid zou uitlekken. Ik heb destijds als jonge, getrouwde vrouw niet in de gaten gehad hoe zwaar deze last voor Henri moet zijn geweest. Maar zijn smart was breder: een hartenpijn, een existentiële zelftwijfel.”

Heeft hij zijn geaardheid aan het eind van zijn leven wel geaccepteerd?

“In het boek lees je dat Henri tegelijk met zijn Rodleighs-avontuur pastorale bijstand verleent aan aidspatiënten en zorgverleners. Ik denk dat hij door contacten met andere homo’s dichter bij zichzelf is gekomen. De laatste vijf jaar van z’n leven zijn zeer belangrijk geweest voor Henri. De Rodleighs en de aidspatiënten maakten hem opener voor zichzelf. Maar niet naar buiten toe. Hij heeft nooit expliciet geschreven over zijn homoseksualiteit.”

Was Henri Nouwen wellicht gelukkiger geweest met een vriend aan zijn zijde?

“Dat weet ik niet. Hij had God gezworen celibatair te blijven, en aan die eed hechtte hij veel waarde. Voor zover ik weet heeft Henri zich altijd aan het celibaat gehouden. Geen schandalen. Hij koesterde wel diepe vriendschappen en kende liefdesverdriet.”

Wat betekenden de Rodleighs voor hem?

“Hij zag hun trapeze-act als metafoor voor een goed leven. De vlieger wordt meestal opgevangen door de vanger, maar niet altijd. Dan komt hij in het net terecht. Waarna hij weer opstaat en doorgaat. Henri vertaalde dit spiritueel met: begin iets nieuws, faal, vergeef, sta op, en probeer het nog een keer. Hij zag voor zijn ogen gebeuren dat dat mogelijk was. Dat inzicht maakte Henri minder eenzaam. Het was overigens wel een leerproces. Aanvankelijk voelde hij schaamte, schuld en frustratie als er iets mis ging tijden het luchtballet. Totdat hij doorkreeg dat de acrobaten zelf de draad gewoon weer oppakten.”

Nouwen is zo gebiologeerd door de Flying Rodleighs dat hij zelfs met hen op tournee gaat.

“Geweldig, niet? Henri begon een nieuw leven toen hij al begin zestig was. Zou u, op uw leeftijd, in een caravan gaan rondtrekken? Nou, zelf ben ik niet zo dapper. Henri wilde zijn leven lang deel uitmaken van betekenisvolle gemeenschappen. Bijvoorbeeld in 1965, toen hij deelnam aan de mars van Martin Luther King van Selma naar Montgomery. Maar ook later als pastor van L’Arche Daybreak, waar hij zijn leven deelde met mensen met een verstandelijke beperking. Die betekenisrijke gemeenschap vond hij, in intiemere kring, ook bij de Flying Rodleighs.”

Hij was gelukkig in die tijd?

“Ik denk het wel. Er is veel geschreven over zijn angstaanvallen. Maar hij was zeker óók gelukkig. Door zijn vriendschap met de trapezegroep ontdekte hij bovendien een nieuwe stijl van schrijven: creatieve non-fictie voor een breder publiek.”

Had Henri Nouwen misschien zelf willen leven als acrobaat?

“Henri wilde vele levens leven. Hij was een rusteloos mens. Maar in de eerste plaats was hij priester. En vriend, zoals voor de Flying Rodleighs.”

Was dat op tournee gaan wellicht een vorm sublimatie, zoals het in de psychologie heet: het omzetten van oerverlangens in een sociaal-maatschappelijk geaccepteerde vorm?

“Dat zou kunnen. Maar het was voor Henri vooral een diepreligieuze ervaring. Op hun beurt leerden de acrobaten iets belangrijks van hém: dat hun lichaamswerk niet alleen entertainment was, maar ook een spiritueel verhaal over de spanning tussen hemel en aarde, tussen wens en realiteit. Henri bood hen de mogelijkheid om met nieuwe ogen naar hun vak te kijken.”

Zoals Nouwen het in uw boek onder woorden brengt: het mysterie waarbij volkomen vrijheid en volkomen verbondenheid één geheel vormen, en waarin alles loslaten en met alles verbonden zijn elkaar niet langer uitsluiten.

“Precies. Het spel van de vlieger en de vanger kent een zeker risico. Maar je bent altijd veilig, want er is een net. Voor Henri als gelovige betekende het dat je na je rondvlucht door het leven je handen mag uitstrekken naar God, die je liefdevol zal opvangen.”

Wat zou Henri Nouwen zelf vinden van uw boek?

“Ik hoop dat hij zich zou herkennen in het complexe beeld dat ik van hem probeer te schilderen: zijn vreugde en plezier, zijn pijn en tranen, zijn verlangen naar vrijheid en schoonheid, zijn belangstelling voor anderen en zijn vermogen om met de meest uiteenlopende mensen een band op te bouwen.”

Carolyn Whitney-Brown en Henri Nouwen
De vlieger en de vanger, leven in vertrouwen zonder angst
Uitgeverij Adveniat, 208 blz. € 22,99

Lees ook:

Eigen tijdschrift voor priester Henri Nouwen, de ‘reddingsboei’ van Hillary Clinton

Nadat Hillary Clinton in november 2016 de Amerikaanse presidentsverkiezingen tegen de verwachting in had verloren van Donald Trump, vond ze troost in het boek Eindelijk Thuis van Henri Nouwen.