Oudgediende Swinney moet Schotse nationalisten uit het slop halen

Een oudgediende moet het Schotse nationalisme nieuw leven inblazen en de Scottish National Party (SNP) uit een diepe crisis halen. De 60-jarige John Swinney is sinds maandag de nieuwe leider van de SNP, nadat twee tegenkandidaten zich hadden teruggetrokken. Hij zal woensdag, als het parlement in Edinburgh daarmee instemt, zijn partijgenoot Humza Yousaf opvolgen als premier van Schotland.

Swinney is sinds zijn 22ste actief in de SNP, was van 2000 tot 2004 al partijleider en bekleedde tal van politieke functies. Hij geldt als een leider bij wie de partij in veilige handen is, die weet hoe het Schotse parlement werkt en hoe de verhoudingen met Londen zijn. Hij wordt omschreven als ‘Honest John' vanwege zijn betrouwbaarheid en eerlijkheid, maar geldt ook als een beetje saai – binnen de SNP is hij meer bekend en geliefd dan bij de gemiddelde Schot.

Binnen de grootste partij van Schotland is het al lang onrustig. Vorige week zorgde een politieke inschattingsfout van premier Humza Yousaf voor een nieuw crisismoment. Onverwachts had hij de samenwerking van de SNP beëindigd met de Schotse Groene Partij, na een conflict over het schrappen van klimaatplannen. De samenwerking tussen de partijen „heeft zijn doel gediend, maar weegt niet langer op tegen de compromissen”, zei Yousaf op een persconferentie.

Hij dacht verder te kunnen met een minderheidsregering – de SNP heeft 64 zetels en komt er net één tekort voor de absolute meerderheid in het Schotse parlement – maar snel werd duidelijk dat de voltallige oppositie helemaal klaar met hem was. Door de dreiging van een motie van wantrouwen zag Yousaf zich genoodzaakt zijn aftreden aan te kondigen. Daarmee bleef zijn premierschap beperkt tot iets meer dan een jaar.

Zwakke leider

Yousaf, van Pakistaanse komaf en in Glasgow geboren, was de eerste islamitische leider in de geschiedenis van de SNP. Hij kreeg begin 2023 de steun van Nicola Sturgeon, die de acht jaar daarvoor premier was geweest. Zij was zeer populair, maar aan haar nalatenschap kleeft een fraude-onderzoek dat als sinds 2021 loopt. De SNP zou zeven ton aan donaties verkeerd hebben besteed. Sturgeon is net als haar man en partijgenoot Peter Murrell als verdachte aangemerkt.

Lees ook Mogelijke corruptie, de ex-premier gearresteerd: de grootste partij van Schotland is in crisis

Yousaf maakte het afgelopen jaar de verwachtingen van de partijtop niet waar. Hij gold als een zwakke leider met een gebrekkig politiek inschattingsvermogen. Zijn progressieve lijn en de samenwerking met de Groenen pakten in de peilingen niet goed uit. Commentatoren schreven zelfs dat zijn aftreden het beste was wat de SNP in jaren is overkomen. „Het ambtsjaar van Humza Yousaf is iets om snel te vergeten, we zullen doen alsof het nooit is gebeurd’’, schreef politiek columnist Alex Massie in The Times.

Of John Swinney de SNP er bovenop kan helpen en een stabiele regering kan leiden, wordt ook belangrijk voor de landelijke verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk. Van de 59 Schotse Lagerhuisleden zijn er nu 44 van de SNP. Labour heeft er één. Bij de verkiezingen, die waarschijnlijk dit najaar worden gehouden, staan er door herindeling 57 zetels op het spel. Labour staat in peilingen ver voor op Conservatieve Partij van premier Rishi Sunak. Volgens onderzoek van peilingbureau What Scotland Thinks afgelopen weekend zou Labour nu de zetels van 26 Schotse kiesdistricten veroveren. Die zetels kunnen Labour in het najaar net een absolute meerderheid bezorgen.

Politieke midden

Swinney wil met de SNP weer terugkeren naar het politieke midden. Hij wist een harde interne leiderschapsstrijd te voorkomen met Kate Forbes, voormalig minister van Financiën die in 2023 nipt van Yousaf verloor. Hij beloofde haar een belangrijke rol in zijn kabinet. Swinney, die wordt omschreven als een slimme en charmante onderhandelaar, zal nu per onderwerp akkoorden moeten sluiten met oppositiepartijen, vooral met Labour, de Schotse Groene Partij en de Liberal Democrats. Met de Schotse Conservatieven is de verstandhouding ronduit slecht. De conservatieve leider Douglas Ross omschrijft Swinney als „back to the future”.

Lees ook Machtspositie SNP verschrompelt door mogelijke donatiefraude

Critici van Swinney wijzen al graag naar dat verleden. Zijn vorige periode als partijleider was geen succes. Een mager resultaat bij Europese verkiezingen in 2004 was de directe aanleiding, maar binnen de SNP kreeg hij vooral kritiek dat hij niet hard genoeg voor de onafhankelijkheid van Schotland had gestreden.

In zijn eerste speech als partijleider, maandag op de Universiteit van Glasgow, leek hij die lijn door te trekken. De Schotse onafhankelijkheid blijft belangrijk, zei hij, maar de prioriteiten liggen voorlopig bij „de economie, de werkgelegenheid en de kosten van levensonderhoud”.