Een oranje-witte F-16 vliegt door het Amerikaanse luchtruim. Maar de straaljager wordt niet bestuurd door de twee piloten aan boord. Een computer bepaalt met behulp van kunstmatige intelligentie waar en hoe er gevlogen wordt. Het is de opmaat naar meer AI in de lucht. De Amerikaanse luchtmacht wil meer door AI bestuurde vliegtuigen gebruiken, ook zonder piloot.
Met snelheden tot bijna 900 kilometer per uur voeren twee straaljagers allerlei manoeuvres uit alsof zij met elkaar in gevecht zijn. Ze proberen de ander in een kwetsbare positie te duwen. Een positie waar - in oorlogssituatie - de trekker zou kunnen worden overgehaald.
En op dat moment zet de piloot in één van de vliegtuigen de knop om. Nu bepaalt kunstmatige intelligentie een minuut of twee wat er gebeurt, dankzij alle sensoren en extra computers die het vliegtuig aan boord heeft.
Meer AI in de Amerikaanse lucht
Een uur lang duurde de testvlucht met de speciaal ontwikkelde F-16, waar ook de baas van de Amerikaanse luchtmacht aan boord zat. Bang was hij niet, zegt Frank Kendall tegen persbureau AP. Want de piloot kon op ieder moment ingrijpen. Ook kreeg de piloot de controle automatisch terug als het vliegtuig te dicht bij de grond of een ander vliegtuig zou komen.
De proef is een opmaat naar meer kunstmatige intelligentie (AI) in de Amerikaanse lucht. Over een aantal jaar wil het een vloot van zo’n duizend door AI bestuurde onbemande oorlogsvliegtuigen bezitten. De eerste daarvan moeten over vier jaar klaar zijn voor gebruik.
Hoe werkt het systeem anders dan een automatische piloot?
In de F-16, met de naam Vista X-62, zitten allerlei systemen ingebouwd, die andere straaljagers niet hebben. Systemen die gezamenlijk meer kunnen dan de automatische piloot uit de burgerluchtvaart.
"Dat is volledig voorgeprogrammeerd. Het zorgt ervoor dat je automatisch kunt starten, vliegen en landen. We weten waar de landingsbaan ligt. Het vliegtuig weet vooraf al wat het moet doen", zegt luchtvaartdeskundige van de TU Delft Joris Melkert.
Dat is minder geavanceerd dan wat de kunstmatige intelligentie aan boord van de Vista kan. Dat systeem kan reageren op wat er gebeurt in lucht. Bijvoorbeeld tijdens een luchtgevecht waarbij twee vliegtuigen achter elkaar aanvliegen, legt Melkert uit.
"Als je wordt aangevallen door een vliegtuig, dan kun je dat haast niet voorprogrammeren. Want je weet vooraf niet precies wat de ander doet. Daar moet je slim en adaptief op kunnen reageren. Dat hebben ze nu getest met een echt vliegtuig met kunstmatige intelligentie."
Systeem wordt steeds slimmer
Het vliegtuig heeft volgens de militaire ontwikkelaars één belangrijk doel. Het zelflerende systeem moet steeds beter worden. De straaljager leert op basis van testvluchten in de simulator en test de conclusies vervolgens tijdens echte vluchten.
De data die dat soort vluchten opleveren, worden daarna weer in de simulator gebruikt om verder te leren op basis van de eigen ervaringen.
Volgens de ontwikkelaars heeft nog geen ander land een vergelijkbare straaljager.
Computer wordt niet bang of moe
Voordeel ten opzichte van 'menselijke' piloten, is dat de computer niet bang of moe wordt, zegt Kendall. "Het volgt de regels en voert manoeuvres zo perfect uit als het kan. Terwijl bij mensen er altijd iets van variatie is in hoe zij presteren."
Een ander voordeel is dat de vliegtuigen zonder piloot aan boord vervangbaar zijn. "We kunnen ze opofferen, om het vuur van vijanden te ontlokken of erachter te komen waar de vijand zit. Ik denk dat onze piloten waarderen dat dit hen een concurrentievoordeel oplevert", zegt Kendall.
Kendall heeft veel vertrouwen in de technologie. Zelfs zo veel dat hij het systeem zelf zou laten beslissen of het wapens inzet. Terwijl juist dat veel tegenstand oproept bij critici en humanitaire organisaties, waaronder het Rode Kruis.
Zij vrezen het moment dat autonome wapens ingezet worden en zelf kunnen beslissen over leven en dood. Vooral wanneer de mens daarbij uiteindelijk niet aan de knoppen zit.
De luchtmachtbaas stelt tegen AP dat er altijd menselijk toezicht zal zijn als er wapensystemen worden gebruikt.
Meer op komst
De Amerikaanse luchtmacht is van plan de komende jaren meer te investeren in onbemande vliegtuigen. Onder meer door de lagere kosten en de strategische mogelijkheden. Er komen kleinere en goedkopere door AI bestuurde straaljagers aan, zo verwacht Kendall.
Het Amerikaanse ministerie van Defensie kondigde in maart aan dat ze nieuwe door AI-bestuurde vliegtuigen willen ontwikkelen. Ze hebben twee aanbestedingen uitstaan waar private bedrijven zich voor in kunnen schrijven. Bekende luchtvaartbedrijven als Boeing, Lockheed Martin en Northrop Grumman strijden om het contract en zijn van plan AI-vliegtuigen te ontwikkelen.
