‘Een nieuw hoofdstuk voor Polen’: Brussel staakt strafprocedure vanwege afbreuk rechtsstaat

Minder dan een halfjaar na het aantreden van een nieuwe Poolse regering wordt steeds duidelijker: de strijdbijl met Brussel wordt razendsnel begraven. Maandag kondigde de Europese Commissie aan van plan te zijn haar langlopende strafprocedure tegen Polen te staken. Volgens Brussel is er door recente maatregelen van de Poolse regering „niet langer een duidelijk risico op een ernstige schending van de rechtsstaat in Polen”.

De stap betekent een doorbraak in de normalisering van de betrekkingen tussen Brussel en Warschau, na jaren van steeds verdergaande escalatie. In een verklaring spreekt Commissievoorzitter Ursula von der Leyen van „een nieuw hoofdstuk voor Polen”. Het betekent ook een forse opsteker voor de in december aangetreden Poolse premier Donald Tusk, die van het versterken van de rechtsstaat en het verbeteren van de verhouding met de Europese Unie een belangrijke verkiezingsbelofte maakte.

Lees ook Na twee maanden is één ding duidelijk in Polen: de regering-Tusk krijgt het niet makkelijk

Concreet stelt de Europese Commissie nu voor de zogeheten artikel 7-procedure in te trekken. Die procedure, in Brussel ook wel de ‘nucleaire optie’ genoemd, begon ze in december 2017 in reactie op vergaande Poolse politieke bemoeienis met de onafhankelijke rechtspraak. Het was voor het eerst dat de Commissie overging tot zo’n strafprocedure, die er in het uiterste geval toe kon leiden dat Polen zijn stemrecht in de Raad van de EU zou verliezen.

Zo ver kwam het nooit. Om Polen daadwerkelijk stemrecht te onthouden, moesten alle overige EU-landen daarmee instemmen. Dat bleek in de praktijk onmogelijk, zeker nadat ook Hongarije in 2018 met een artikel 7-procedure te maken kreeg en beide landen elkaar de hand boven het hoofd hielden.

Actieplan

Daarmee had de strafprocedure nooit echt het gewenste effect. In plaats van een verbetering, kende Polen in de jaren na 2017 volgens analisten louter een verslechtering van de situatie rond de rechtsstaat. De enige concessies die de vorige rechts-populistische Poolse regering richting Brussel deed, volgden op de dreiging van financiële sancties.

Het aantreden van de regering-Tusk in december betekende vrijwel direct een omslag. Volgens EU-ambtenaren toont vooral een actieplan om de rechtsstaat te herstellen dat de Poolse regering onlangs presenteerde dat het ze menens is om de omstreden hervormingen van haar voorganger terug te draaien. Dat geen van de voorgestelde maatregelen al daadwerkelijk zijn doorgevoerd, is volgens een ambtenaar niet van belang. „De artikel 7-procedure draaide om duidelijk risico’s op een ernstige schending van de rechtsstaat. Dat risico is er niet meer omdat de situatie ten gunste is veranderd in Polen.”

Lees ook Tusk houdt ‘grote schoonmaak’: weer Poolse PiS-politicus opgepakt voor corruptie

Tegelijk benadrukte de Commissie wel dat ze de situatie in Polen nauwgezet blijft volgen en als hervormingen achterwege blijven actie kan ondernemen. Toch is het intrekken van de procedure vanuit Brussel ook een duidelijk politiek signaal van steun aan de nieuwe Poolse regering. Eerder dit jaar gaf de Commissie ook al 137 miljard euro vrij aan Europese fondsen voor Polen die bevroren waren vanwege zorgen over de rechtsstaat.