Groen cruisen? Een cruiseschip is vervuilender dan een vliegtuig

‘Vakantie: het cruiset door je gedachten. Iedere ochtend wakker worden op een andere bestemming. Ontdek indrukwekkende fjorden en bruisende steden. Geniet aan boord van diverse restaurants, verrassend entertainment en een ongekende persoonlijke service.’ Aldus een commercial van Holland America Line (HAL), die de fluwelen voice-over illustreert met bekoorlijke beelden van hoge watervallen in de Geirangerfjord en een beeldschoon uitzicht op de stad Bergen. We zien een gesoigneerd stel genieten van een avontuurlijke kanotocht, een goed glas wijn, een uitstekende maaltijd en een flitsende tapdansshow, om dan in hun luxehut met zeezicht neer te ploffen op een king-sizebed. ‘Een cruise is dé ideale vakantie.’

Wie die ideale vakantie zelf wil ervaren, heeft volgens reisbureau Cruisewinkel.nl de keuze uit ruim tienduizend cruises.

In het Belgische Zeebrugge ligt de AIDAnova klaar voor vertrek richting Rotterdam. Tijdens een achtdaagse Noordzee-cruise vanuit Hamburg doet het schip onder meer Southampton en Le Havre aan. Misschien is de AIDAnova wat minder exclusief dan het gemiddelde HAL-schip, maar het biedt een wereld aan mogelijkheden en is gigantisch: 337 meter lang en 20 dekken hoog, 2.600 hutten met plek voor 5.400 passagiers, of maximaal 6.600 als er veel gezinnen met kinderen meegaan. Tel daar 1.500 personeelsleden bij op en je komt op 8.100 opvarenden. Op ’s werelds grootste cruiseschip, Icon of the Seas, passen er zelfs 10 duizend – dat is het aantal inwoners van Vaals, samengepakt in een varend flatgebouw.

De megagrote AIDAnova heeft een navenant entertainmentaanbod; van theater, bioscoop, casino, nachtclub en bibliotheek tot winkels, een fitnesscentrum, wellness, kookstudio en kunstgalerie. Er is een subtropisch zwemparadijs met palmbomen, een nepstrand, een tikibar, ligstoelen met zeezicht, bubbelbaden en glijbanen. Dankzij een gigantisch schuifdak is het er altijd mooi weer. Wie de complete achtdaagse Noordzee-cruise meemaakt, kan elke avond ergens anders dineren en heeft dan nóg niet alle restaurants gezien. Eten, drinken, dansen – de Love Boat is er niks bij; de AIDAnova is een droomschip.

Varende flatgebouwen

Cruisen heeft anno 2024 een beroerd imago, want die varende flatgebouwen zijn vreselijk vervuilend. De passagiers op de AIDAnova maken zich daarover echter geen zorgen. ‘Dit is het milieuvriendelijkste schip ter wereld,’ zegt een Duitse passagier op de kade in Zeebrugge, voordat hij in een excursiebus stapt. ‘Het vaart op duurzame brandstof, toch? Kijk maar, daar staat het.’ Op de flanken van het schip staat het geschreven, in metershoge groene letters: ‘GREEN CRUISING’. AIDAnova was in 2017 het eerste cruiseschip dat vaart op liquefied natural gas (LNG) oftewel vloeibaar aardgas. Dat is, volgens de rederij, de grote belofte voor een groene toekomst.

‘LNG is op dit moment de schoonste technologie waarover we kunnen beschikken’, zegt Abdelhak El Hajoui, de LNG-ingenieur van de AIDAnova. ‘De uitstoot van koolstofdioxide is nagenoeg geëlimineeerd en die van zwavel- en stikstofoxiden sterk gereduceerd.’ In de controlekamer wijst hij op een led-scherm: ‘Kijk, hier zie je hoe het werkt. We hebben drie tanks met vloeibaar gas. Via een verdampingssysteem wordt dat opgewarmd van -160 graden naar +34. In gasvorm gaat het dan naar de motoren, die er stroom mee opwekken. Op dit moment, terwijl we in de haven liggen, verbruiken we 9 megawatt per uur. Evenveel als een kleine stad.’

De Duitse rederij AIDA is een voorloper in de verduurzaming van de cruisevaart – en dat blijft niet beperkt tot de brandstof. Milieu-medewerker Petar Becic ziet erop toe dat de AIDAnova zo milieuvriendelijk mogelijk opereert. Dat is te zien op de onderste dekken, waar passagiers niet mogen komen. In het recyclingcentrum worden dozen versnipperd, petflessen samengeperst en voedselresten verpulverd. In de machinekamer bevinden zich installaties die zeewater veranderen in drinkwater en die rioolwater zuiveren zodat het geloosd kan worden. ‘Dit afvalwater is na behandeling zuiverder dan zeewater’, zegt Becic. ‘Eigenlijk maken we de zee hier een beetje schoner mee.’

Explosieve groei

Cruisen is de snelst groeiende vorm van toerisme. Dit jaar worden er veertien nieuwe cruiseschepen gedoopt, waarmee het totale aantal komt op 337. Die blijven bepaald niet ongebruikt liggen, want de vraag overtreft het aanbod; volgens de vier grote cruiseconglomeraten zijn alle afvaarten voor de rest van dit jaar al nagenoeg volgeboekt. In 2024 stappen naar verwachting 36 miljoen mensen aan boord – een verdubbeling ten opzichte van 2009. De schepen worden steeds groter en daardoor worden cruisevakanties steeds goedkoper. Een weekje op de AIDAnova kost vanaf 450 euro per persoon en bij prijsvechters als MSC en Costa kan het zelfs al voor 300 euro.

De explosieve groei van het cruisetoerisme houdt gelijke tred met de groeiende weerstand van bevolking en overheden van de steden waar de schepen aanmeren. In Venetië en Barcelona worden cruiseschepen geweerd uit de historische centra, in Marseille en Palma de Mallorca wordt geprotesteerd, en ook het door overtoerisme geplaagde Amsterdam wil de cruiseterminal sluiten – terwijl die voor cruisetoeristen juist ideaal is vanwege de ligging aan het IJ, op loopafstand van het centrum. Uit Amsterdam verbannen cruiseschepen ziet men in Rotterdam juist graag komen. Want die leveren veel inkomsten op – volgens directeur Mai Elmar van Cruise Port Rotterdam gemiddeld een miljoen euro per aanloop.

‘Het probleem is dat verschillende overheden vaak strijdige belangen hebben. Als Amsterdam geen cruisetoeristen meer wil, dan wijken de schepen gewoon uit naar IJmuiden’, zegt Jan van der Borg, hoogleraar toerisme in Leuven en Venetië. Vervolgens worden die cruisepassagiers per touringcar naar Amsterdam gebracht, met alle luchtvervuiling en verkeersopstoppingen van dien. ‘Dat is het verplaatsen van het probleem’, zegt Van der Borg, ‘en precies wat er bijvoorbeeld in Brugge en Venetië is gebeurd. Symboolpolitiek.’

Een miljoen liter brandstof

Problematischer nog dan de sociale en economische aspecten is de ecologische impact. ‘Een zeecruiseschip verbrandt zomaar een miljoen liter brandstof per week’, zegt Eke Eijgelaar, onderzoeker duurzaam toerisme aan de Breda University of Applied Sciences. En de meeste varen nog gewoon op zeer vervuilende stookolie. Vliegen is schadelijk, dat is inmiddels algemeen bekend, maar met cruisen is het nog slechter gesteld. Eijgelaar: ‘Een gemiddelde vliegvakantie levert een CO₂-uitstoot per passagier op van 1.100 kilogram, tegen 2.200 kilo voor een gemiddelde cruisevakantie. Cruisen is dubbel zo vervuilend als vliegen.’

‘Lieve gasten, graag uw aandacht voor een veiligheidsbericht vanaf de brug’, zo klinkt een Duitstalige vrouwenstem uit het plafond van de AIDAnova. ‘Vanwege het bunkeren van vloeibaar aardgas verzoeken wij u om tot nader order niet te roken en geen elektronische apparaten te gebruiken op balkons en open dekken.’ Kort nadat de AIDAnova is afgemeerd aan de Wilhelminakade in Rotterdam, komt een bunkerschip langszij. De LNG London is 110 meter lang en heeft een capaciteit van 3.000 kubieke meter vloeibaar gas – voldoende om twee weken met de AIDAnova te varen. Het bunkeren duurt de hele dag.

De AIDAnova is schoner dan oudere cruiseschepen die nog op stookolie varen, want LNG zorgt voor veel minder uitstoot. Een enorme verbetering, als je de rederij mag geloven. ‘Onzin,’ zegt Constance Dijkstra, campagnevoerder scheepvaart van Transport & Environment, een koepel van 51 Europese milieuorganisaties. ‘LNG is gewoon een fossiele brandstof. Die levert weliswaar minder CO₂-uitstoot op, maar daar komen andere problemen voor in de plaats. Zoals veel méér uitstoot van methaan, een broeikasgas dat juist schadelijker is dan CO₂. Per saldo is LNG niet beter, maar even slecht of zelfs slechter voor het klimaat. LNG is niet groen, het is greenwashing.’

Vanuit dezelfde overtuiging diende Fossielvrij Nederland vorige week een klacht in bij de Reclame Code Commissie (RCC) over een andere cruiserederij: MSC. Volgens de klimaatorganisatie presenteert het Zwitserse bedrijf zijn cruises met schepen die varen op LNG onterecht als een duurzame manier van reizen.

Cocktails zonder rietjes

Een innovatie die wél hout snijdt, is walstroom: als een cruiseschip in de haven wordt aangesloten op het elektriciteitsnet van het vasteland, dan kunnen de motoren uit. Maar elke walstroominstallatie vergt een miljoeneninvestering, waar eindeloos over gesteggeld wordt, omdat havenbedrijven noch cruiserederijen daarvoor willen opdraaien. Onlangs hakte de EU de knoop door: linksom of rechtsom moeten alle Europese cruisehavens uiterlijk in 2030 zo’n installatie hebben. Nu blijven de motoren van de AIDAnova in Rotterdam nog draaien, maar over een paar jaar kan de AIDAnova hier inpluggen op walstroom.

De rederijen laten zich intussen graag van hun groenste kant zien. Kijk eens hoe schoon onze schepen zijn, dus blijf gerust cruisen, zo luidt de boodschap. De realiteit is weerbarstiger. Zeker, er worden stappen in de goede richting gezet. Aan boord van de AIDAnova is bijvoorbeeld wegwerpplastic in de ban gedaan. In de badkamers staan geen miniflesjes douchegel en shampoo meer, in de restaurants hebben de portiekuipjes jam, pindakaas en chocopasta plaatsgemaakt voor grote potten, en in de bars worden cocktails standaard geserveerd zonder rietje. Wie erom vraagt, krijgt een papieren rietje. Resultaat: eenderde minder afval.

Het effect van die maatregelen wordt echter ruimschoots tenietgedaan door de explosieve groei van de cruisevaart, met steeds grotere schepen en steeds meer passagiers. Ook Petar Becic beseft dat verduurzaming een zaak is van de lange adem. ‘LNG is geen eindoplossing, maar een tussenstap. Waarschijnlijk varen we uiteindelijk op methanol of waterstof, maar dat is nu nog te duur en niet voldoende leverbaar. De doelstelling van de rederij is dat de schepen volledig emissievrij zijn in 2050.’ Voordat het beter wordt, wordt het eerst nog slechter.