‘De Britse monarchie heeft verandering nodig. Dat durft koning Charles niet’

Historicus Ed Owens is stellig: als koning Charles III de Britse monarchie relevant wil houden, zal hij haar radicaal moeten moderniseren. “Helaas lijkt het er nog niet op dat de koning dit daadwerkelijk van plan is”, verzucht hij. “Charles heeft in zijn eerste anderhalf jaar als vorst subtiel wel wat dingen aangepast, maar een plan voor échte transformatie is er niet.”

Exact een jaar geleden vond de kroning plaats. Een half jaar eerder was Charles al koning geworden, nadat zijn moeder Elizabeth II stierf. Sindsdien is het geen makkelijke tijd geweest voor het koningshuis. ­Zowel bij Charles III zelf als bij zijn schoondochter Catherine werd kanker geconstateerd. Charles hervatte in april weliswaar zijn officiële taken, maar het is wellicht niet helemaal realistisch om van de nieuwe koning nu meteen alweer allerlei ambitieuze plannen te verwachten.

Toch is volgens Owens wel enige haast geboden. Want, zo stelt de schrijver van het boek After Elizabeth. Can the monarchy save itself?, er bestaat een diepe crisis in het vertrouwen in de monarchie onder met name de jongere Britse generaties. De royalty-­expert doelt daarmee overigens ook op ­millenials als hijzelf: mensen van in de ­dertig. Niet alleen op Gen Z.

“Je ziet dat koningshuisgezinde media telkens tegenwerpen dat jongeren nu eenmaal altijd minder positief over de monarchie zijn”, zegt Owens. “Maar dat is niet waar. Als je kijkt naar een van de eerste peilingen over dit onderwerp, in de jaren zeventig, dan zie je dat tweederde van de jongeren toen stelde dat koningin Elizabeth II voor hen het beste van Groot-Brittannië symboliseerde.”

Vergelijk dat inderdaad met nu. In maart zei slechts 42 procent van de Britten tussen de 25 en 49 jaar tegen peilingbureau YouGov dat de monarchie ‘goed is voor het Verenigd Koninkrijk’. En dat aandeel was, met 29 procent, nóg lager onder Britten tussen de 18 en 24. Van die jongste groep wil maar iets meer dan een derde de monarchie behouden; 40 procent heeft liever een gekozen staatshoofd.

Wat is de oorzaak van die dalende populariteit van de monarchie onder Britse jongeren?

“De samenleving is veranderd. We zien bij jongere generaties niet slechts een afname van het ontzag voor het koningshuis, maar het definitieve einde daarvan. De laatste tien jaar zijn sociaaleconomisch zwaar geweest in Groot-Brittannië; en ik vrees dat ook de komende tien jaar nog moeilijk zullen blijven. Jongeren zijn teleurgesteld in de overheid, in de manier waarop de Britse democratie functioneert. Het koningshuis is het symbool van het establishment. De monarchie draagt een deel van de last van die bredere maatschappelijke ontgoocheling.”

Waartoe leidt die onvrede?

“Je ziet dat er steeds meer aandacht komt voor de schimmige aard van de monarchie. Het feit dat het zo’n geheimzinnig instituut is. Wat betreft haar financiën, maar bijvoorbeeld ook met betrekking tot haar politieke invloed achter de schermen. En zelfs rond de gezondheid van de royals. Dat werd onlangs opnieuw duidelijk rond de ziekte van prinses Catherine en de gefotoshopte foto van haar en haar kinderen die zij in maart de wereld in stuurde. Jongere generaties verlangen openheid en transparantie van publieke figuren. Van politici, maar ook van leden van het koningshuis.”

Toch lijkt de monarchie op tv nog vaak enorm populair. Bijvoorbeeld tijdens de kroning van Charles III. Maar dat is vertekening, schrijft u in uw boek. Ruim de helft van de Britten toonde helemaal geen interesse in die kroning.

“De monarchie lijkt onverminderd populair omdat Britse media dat willen doen geloven. Zij hebben de afgelopen eeuw nadrukkelijk geholpen een beeld te scheppen van een zeer geliefde monarchie – ook in tijden dat die populariteit helemaal niet zo enorm was. Het Britse koningshuis heeft zelfs lang dermate sterk kunnen leunen op de media dat het, zeker onder koning Elizabeth II, heeft geleid tot gemakzucht. De overwegend positieve berichtgeving over de monarchie als instituut maakte dat het koningshuis onder het bewind van de queen niet serieus hoefde na te denken over de vraag hoe het zichzelf aantrekkelijk zou kunnen houden voor jongere generaties. Dat wreekt zich nu.”

Dacht u, voordat Charles III werd gekroond, dat hij de juiste koning zou zijn om noodzakelijke veranderingen binnen de monarchie in gang te zetten?

“Eigenlijk wel. In zijn lange tijd als Prins van Wales liet hij zien dat hij de energie en daadkracht bezat om de rol van kroonprins op eigen wijze in te vullen. Zijn inzet op het gebied van sociaal werk en zijn vele liefdadigheidsprojecten veranderden het beeld dat wij van de functie hebben. Hij leek iemand die verandering voorstond. Hij heeft alleen de pech dat hij pas op zo’n late leeftijd koning is geworden. Een deel van zijn energie, drive en visie lijkt met de jaren verdampt. Daar komt bij dat hij als prins is betrapt bij pogingen om, via brieven aan ministers, zich achter de schermen met de politiek te bemoeien. Ik denk dat hij daarom nu als koning extra bang is om zich uit te spreken. Hij vreest snel de naam te krijgen van een vorst die zich te veel met de democratische besluitvorming inlaat.”

Heeft de monarchie eigenlijk eerder al eens radicale veranderingen ondergaan?

“Ja, meerdere keren. George V bijvoorbeeld, Charles’ overgrootvader, werd in 1910 koning. Dat was eveneens een tijd van grote sociale, politieke, culturele en economische veranderingen. George V diende vooral iets te verzinnen om de beter verenigde arbeidersklasse te enthousiasmeren voor de monarchie. Dat lukte, doordat hij veel mijnstadjes en industriesteden bezocht en zich dan mengde onder arbeiders. Hij bezocht hun huizen, schudde hun handen. Dat was veel intiemer dan daarvoor gebruikelijk was. Koning Charles – en na hem zijn zoon William – moet de monarchie op een vergelijkbare manier voor jongeren weer een zinvolle plek binnen het Britse nationale leven geven.”

Bij koning Charles III werd dit jaar, net als bij prinses Catherine, kanker vastgesteld. Hoe groot is de impact van hun ziektes op het functioneren van de monarchie?

“Het betekent dat de koning en de prinses tijdelijk minder of geen koninklijke taken kunnen vervullen. Dat is problematisch voor de monarchie, omdat die eigenlijk toch al overbelast is. Er zijn momenteel nog maar zeven officieel werkende leden van het koningshuis. Dat is pakweg drie keer zo weinig als veertig jaar geleden. Bovendien is het merendeel al rond de zeventig. En nu zijn dus ook nog twee van de zeven ziek. Het betekent dat een monarchie, zoals die we onder Elizabeth II kenden, niet langer mogelijk is. Eind vorige eeuw, en zelfs nog begin deze eeuw, gingen royals er voortdurend op uit: het land in, om zich onder de mensen te begeven. Daar zijn nu gewoonweg niet meer genoeg royals voor beschikbaar. De ontmoetingen met het volk moeten dus worden beperkt. Je ziet dat prins William zich daarom al meer richt op spaarzame, maar grote en in het oog springende evenementen.”

Minder frequent onder de mensen dus. En verder vooral meer transparantie?

“De koninklijke familie wil van twee walletjes eten. Enerzijds wil ze ons op gezette tijden voeden met een soort geromantiseerd fantasieverhaal over hun perfecte gezinsleven. Dat doet zij door zelf privé­foto’s en andere intieme inkijkjes te delen. Daar hebben de royals baat bij, want het zorgt ervoor dat het volk een emotionele band met hen blijft voelen. Anderzijds verwachten zij dat ze, wanneer ze dat willen, ook plots een volledig privaat leven kunnen hebben. Uit het zicht van de camera’s, zoals dat vroeger kon, toen er nog meer ontzag bestond voor de monarchie.

“Ik denk dat het beter zou zijn als het koningshuis duidelijker zou laten zien dat het bestaat uit gewone, kwetsbare stervelingen. Mensen die niet alleen soms ziek worden, maar bijvoorbeeld ook niet altijd een perfect huwelijk hebben. Hoe groot het verschil is tussen wat het koningshuis ons op dat vlak wil doen geloven en de realiteit, hebben de vele spectaculaire schandalen uit het verleden immers wel laten zien.”

De royals moeten zich, in tijden van afnemende eerbied voor klasse en status, menselijker tonen?

“En dat niet alleen. De koning en de Prins van Wales zouden ook transparanter moeten zijn over hun politieke invloed. Ze kunnen er zelfs wellicht op aandringen die duidelijker te laten omschrijven in de grondwet. Sowieso kunnen zij zich inzetten om de deels ongeschreven Britse grondwet meer te formaliseren. Dat kan leiden tot betere ethische en morele standaarden binnen de gehele Britse politiek, betere controle op de regering en ook meer transparantie over het overheidsbeleid.”

U noemde eerder al het thema van de koninklijke financiën.

“Op dat gebied is inderdaad ook meer transparantie nodig. In april werd bekend dat Balmoral Castle, waar koningin Elizabeth II overleed, komende zomer haar deuren opent voor publiek. Maar ook dat een toegangskaartje 100 pond (116 euro, red.) gaat kosten. Waarom zo duur? Is de koninklijke familie blut of zo? Natuurlijk niet. Ik vond dat erg ongelukkig, midden in een tijd waarin een aanzienlijk deel van de bevolking juist de grootste moeite heeft om zijn rekeningen en boodschappen te betalen.”

Ligt in die schimmigheid en in de extravagante kroning van Charles en koninklijke bruiloften niet juist ook een deel van de aantrekkingskracht van de Britse monarchie?

“De pracht en praal, de ceremonies, worden inderdaad gebruikt om een gevoel van romantiek op te roepen. Maar het wringt met de huidige internationale status van ons land. Goed, het VK is nog altijd de zesde economie van de wereld. Maar onze internationale invloed is enorm afgenomen. Ik denk dat dit een van de redenen is waarom er zoveel ontevredenheid heerst onder het Britse volk: het besef daalt eindelijk in dat er een reusachtig verschil bestaat tussen de grootse wijze waarop Groot-Brittannië zich aan de wereld presenteert en hoe zwaar het echte leven voor veel Britten juist is. Die dissonantie wordt gevoed doordat de monarchie via haar overweldigende ceremonies het imago van een uiterst belangrijk Groot-Brittannië blijft uitdragen. Dat klopt gewoon niet met de middelmatige positie van onze natie op het wereldtoneel. Daarom mag het van mij wel wat minder.”

Maar het betreft ook traditie, toch? Ik lees altijd dat Britten zo dol zijn op tradities?

“Nou, de Britse media zijn vooral gek op onze tradities. Zij zijn het die dit beeld in stand proberen te houden. Ik ben er niet zeker van dat alle Britten zelf werkelijk zo dol zijn op alle koninklijke gebruiken – die overigens vaak veel minder ver teruggaan dan meestal wordt verondersteld. Ik denk alleen dat de meeste Britten niet voldoende beseffen dat verandering binnen handbereik is indien zij daar, via druk op hun politici, op aandringen. Ja, ook veranderingen binnen de monarchie. Maar zij zullen het zelf moeten initiëren, de kans dat het vanuit Charles of de monarchie komt is klein.”

Hoe zal koning Charles dan volgens u de geschiedenisboeken ingaan?

“Ik denk als een ‘overgangskoning’. Eentje die had gehoopt meer te kunnen veranderen dan hij heeft gedaan.”

Lees ook:

Koning Charles ‘de Groene’ moet zijn klimaatacties nu achter gesloten deuren voeren

De Britse koning Charles III wordt gekroond in Westminster Abbey. Toen hij nog kroonprins was ontpopte hij zich al vijftig jaar geleden tot milieuactivist. Hij begon onvermoeibaar zijn strijd tegen klimaatverandering. Als koning kan hij invloed blijven uitoefenen, maar dan wel minder openlijk.