Oekraïne wil zijn mannen terug: ‘Dit drijft een wig tussen overheid en bevolking’

Alles werkt nog. De schuifdeuren openen, het welkomstbord glimt en de Oekraïense vlag wappert centimeters naast de Duitse. Werken doet het kantoortje van de Oekraïense paspoortservice in Keulen alleen niet langer voor gevluchte Oekraïense mannen. Eén voor één verlaten zij gedesillusioneerd het pand. Ze blijken voor niets uit Nederland, Groot-Brittannië of zelfs Canada af te zijn gereisd om hun paspoort of rijbewijs te verlengen. ‘Technische problemen’, kregen ze op het kantoor te horen. ‘Geen nieuwe documenten.’

Het kantoor in Keulen is samen met Berlijn en München een van de weinige plekken in West-Europa waar Oekraïense vluchtelingen terecht kunnen om nieuwe identiteitsdocumenten te krijgen. De servicepunten zijn opgetuigd omdat reguliere consulaten werden overvraagd door Oekraïense gevluchten. In heel Europa zijn dat er inmiddels meer dan vier miljoen.

De mannen weten heus dat de tegenvaller weinig met computers van doen heeft. Het gaat om hun vaderlandse leger, dat ‘lichamen’ nodig heeft. Op 23 april kondigde het Oekraïense ministerie van buitenlandse zaken aan per direct te stoppen met consulaire hulp aan mannen die tussen de 25 en 60 jaar oud zijn.

Zij kunnen hun rijbewijs niet langer verlengen en geen nieuw paspoort krijgen, wat wel nodig is voor werk en leven buiten Oekraïne. Zelfs mannen die niet dienstplichtig zijn, omdat ze meer dan drie kinderen hebben bijvoorbeeld, krijgen geen papieren in Keulen. “We kunnen geen kant meer uit”, zegt één van op het pleintje. Hij noemt het discriminatie, en meent het.

Overvraagde consulaten

“Het drijft een wig tussen de overheid en de bevolking”, zegt Georgi Koerianov (27), voor het kantoor. Hij vouwt zijn armen achter zijn hoofd en overziet de andere mannen op het plein, waardoor zweet zijn groene overhemd in loopt. Koerianov is gisterochtend uit Manchester vertrokken voor nieuwe documenten.

Hij werkt in Engeland als chef-kok in een ‘deftig’ restaurant en moet morgen weer terug zijn. “De mensen van dit kantoor vertelden dat mijn documenten klaar waren, dus kwam ik direct”, zegt Koerianov. “En nu opeens ‘technische problemen’, tja.”

Achter hem staat een Oekraïner uit Canada met eenzelfde verhaal. En twee mannen uit Londen voeren in de schaduw een identiek gesprek. Koerianov probeert een metafoor. “Het is als in een relatie tussen man en vrouw. Als één van de twee vreemd gaat, verliest de ander vertrouwen. Dat is wat de Oekraïense overheid nu doet, ze beschadigen mannen die van hun land houden.”

Meer mannen vluchten

Op X schreef de Oekraïense minister van buitenlandse zaken vorige week dat mannen van dienstplichtige leeftijd in het buitenland ‘laten zien dat ze niet om het voortbestaan ​​van de staat geven. Zo werkt het niet. Ons land is in oorlog’. In de eerste maanden na de Russische invasie verlieten vrijwel alleen vrouwen en kinderen Oekraïne. Maar inmiddels vluchten ook steeds meer mannen, meer dan 800.000 in totaal, en dat vergroot de zorgen van Zelenksky’s ministers.

Koerianov moet ervan zuchten. “Ik hou juist van mijn land. En zal alles doen om Oekraïne te helpen.” Hij legt twee handen op zijn borstkas. “Maar een soldaat ben ik niet. Ik heb een afwijking, hier, aan mijn hart”. Koerianov zegt naar Kyiv te willen om zich te laten afkeuren, maar komt dan weer terug bij het gebroken vertrouwen. “Straks zeggen ze opeens dat ik met dit hart toch het leger in kan, puur omdat ze mensen nodig hebben.”

Een ander land dan maar?

Een Oekraïense krant, twee dekens en een flesje wodka liggen roerloos op een bankje. Het zijn de restanten van iemand die een nacht voor het kantoor wachtte. De mannen ernaast bespreken een ander scenario dan Koerianov. Iemand heeft al gehoord van mannelijke Oekraïners die nu graag de Britse, Tsjechische of Duitse nationaliteit willen. Uit vrees dat ze anders gedwongen moeten stoppen met werken in het land waar ze naar toe vluchtten. Of op een dag zelfs teruggestuurd worden.

Tot maart 2025 zijn alle Oekraïense vluchtelingen beschermd door een tijdelijke richtlijn van de EU. Die bepaalt dat ze opgevangen moeten worden en na registratie overal werken mogen. In Nederland is een burgerservicenummer voldoende voor een bankrekening en het afsluiten van een huurcontract of hypotheek.

In de rij vanuit Breda

De vrouwen in Keulen fronsen niet en kunnen met hun nieuwe paspoort vaak snel terug naar huis. Ook Anestaiia Adamenko (31) loopt terug naar de auto. Haar wacht nog twee uur snelweg richting Breda. Adamenko is opgetogen omdat haar zoon Timor (12) een nieuw paspoort op zak heeft. “Daar waren drie pogingen voor nodig”, zegt Adamenko. “De vorige keer kwam de rij tot ver om de hoek.”

Ook zij heeft gehoord van de ‘technische problemen’, maar zoekt er verder niks achter. “Voor kinderen werkt het blijkbaar nog wel.” Adamenko woont sinds kort met haar zoon in Sprundel. Ze hebben een huisje kunnen huren. “Eindelijk”, zegt Adamenko. “Het was lang wachten in de opvang.”

Over haar toekomst in Nederland maakt ze zich weinig zorgen. Voorlopig werkt alles, en kan Adamenko iedere dag naar haar baan in Etten-Leur, en Timor naar school. Met de vader is ze niet meer samen. Hij zit nog in Oekraïne.

Om alles voor de andere vluchtelingen in Nederland zo te houden, werkt de overheid aan een oplossing voor de mannelijke documentenstop. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat ook een Nederlands burgerservicenummer in combinatie met een verlopen Oekraïens paspoort geldig blijft. Banken hebben laten weten dat verlopen papieren geen probleem hoeven te zijn voor een nieuwe rekening. Hoe alles precies zal gaan blijft onduidelijk. Maar Nederland wil helpen.

Lees ook:In de Vlaardingse wijk ‘Mrija’ is alles Oekraïens. ‘Maar thuis wordt het nooit’

Oekraïners in Vlaardingen doen hun best te leven. Dat gaat lastig zo ver van huis. ‘We zijn bij elkaar en veilig, maar het is niet zoals thuis.’