‘De indexering alleen nog doorvoeren op het nettoloon? Daar snap ik niets van’: experts over kiesprogramma van N-VA

Confederalisme

België moet omgevormd worden tot een confederale staat. Dat betekent dat alle bevoegdheden naar Vlaanderen en Wallonië gaan, waarna de twee gewesten beslissen wat ze nog samen doen. N-VA denkt bijvoorbeeld aan defensie. Brussel blijft de hoofdstad van Vlaanderen en krijgt een speciaal statuut. Brusselaars mogen kiezen of ze onder het stelsel - en de personenbelasting - van de Vlaamse of Franstalige gemeenschap vallen.

Evident is zo’n confederale omslag allerminst, al was het maar omdat er in het parlement een tweederdemeerderheid gevonden moet worden. Maar ook de uitwerking roept veel vragen op, vindt grondwetspecialist Patricia Popelier (UAntwerpen). “Het plan staat nog niet echt op punt. Het is niet duidelijk welke bevoegdheden er nog samen uitgevoerd gaan worden. En wat er met Brussel moet gebeuren, is al helemaal onduidelijk.”

De plannen van N-VA gaan uit van de twee grote gemeenschappen die het land en Brussel onder elkaar verdelen. Popelier: “Maar we zien net dat Brussel iets aparts aan het worden is. Vlamingen en Walen voelen zich in de eerste plaats Belg, maar inwoners van Brussel voelen zich in de eerste plaats Brusselaar. Die factor kan je echt niet meer negeren. Er is zich in Brussel een eigen gemeenschap aan het ontwikkelen. Bovendien is er al lang een interne staatshervorming aan de gang in de Franstalige gemeenschap waarbij men bevoegdheden toewijst aan de gewesten - dus ook Brussel. Dat wordt echt steeds meer een eigen entiteit.

“Ook bij het beeld van de twee democratieën, dat N-VA heel graag oproept, heb ik veel vragen. We zien in sociaalwetenschappelijk onderzoek dat er helemaal niet zo’n grote scheiding is tussen Vlamingen en Walen. De confederale plannen van N-VA sluiten niet noodzakelijk aan bij een sociale realiteit”, zegt Popelier.

Belastingen

De belastingen moeten fors omlaag voor N-VA. Maar vooral: werken moet een stuk aantrekkelijker worden. Het verschil tussen werken en niet werken moet minstens 500 euro per maand zijn. Om dat gedaan te krijgen, wordt de bijzondere bijdrage sociale zekerheid (BBSZ) afgeschaft en worden uitkeringen enkele jaren geblokkeerd. Als er op korte tijd meerdere loonindexeringen zijn, wil N-VA die indexering enkel nog doorvoeren op het nettoloon.

“Dat werk moet lonen, lijkt me een heel legitieme bekommernis. Maar ik denk ook dat werk in de regel effectief loont”, zegt hoogleraar sociaal beleid Ive Marx (UA). “Ik hoor weleens klagen dat werk niet betaalt in België, maar dat klopt helemaal niet. Ook niet voor mensen die in laagbetaalde jobs terechtkomen. Er zijn wel bepaalde specifieke gevallen, zoals alleenstaande ouders, bij wie het verschil tussen niet-werken en een laagbetaalde job klein is. Dat komt omdat ze dan andere tegemoetkomingen verliezen.”

De uitkeringen blokkeren vindt Marx geen goed idee. “De uitkeringen liggen in veel gevallen nog altijd onder de armoedelijn. Er is de voorbije jaren wel een inhaalbeweging geweest, waardoor de uitkeringen stilaan op een min of meer fatsoenlijk niveau komen te liggen. Maar die stijging betekent niet dat werken niet loont, want ook de minimumlonen zijn fors gestegen. Belangrijker dan de uitkeringen laag houden, is om te zorgen dat sociale voordelen ook naar werkenden met een laag inkomen gaan (zie punt ‘Arbeidsmarkt’).”

En wat te denken van loonindexeringen die enkel op het nettoloon worden doorgevoerd? “Daar snap ik niets van. Ik zou niet weten hoe je dat in de praktijk moet doen.” In tegenstelling tot het brutoloon ligt het nettoloon niet vast, benadrukt Marx. Het is het resultaat van een rekensom waar veel factoren in meespelen, zoals gezinssituatie of bijdragen voor een verzekering via de werkgever. “Ik zie niet goed in hoe dit voorstel zou werken.”

Energie

N-VA “omarmt” kernenergie. De huidige kerncentrales moeten zo lang mogelijk openblijven. De bouw van nieuwe kerncentrales moet worden voorbereid, “eventueel in samenwerking met buurlanden”. Investeringen in kleine SMR-reactoren zijn nodig. Om de Vlaamse bedrijfswereld opnieuw concurrentieel te maken, wil N-VA het accijnstarief op de elektriciteitsfactuur verlagen.

“We staan voor een dubbele uitdaging: onze industrie hier houden en verduurzamen”, reageert Andreas Tirez, voormalig directeur bij de federale energieregulator CREG. “Een stabiele en betaalbare energievoorziening zal hierbij cruciaal zijn. Ik denk dat het bijgevolg logisch is dat je naar kernenergie kijkt. In de eerste plaats naar het langer openhouden van de bestaande kerncentrales. Veiligheid gaat boven alles en dus moet (de nucleaire waakhond) het FANC eerst het licht op groen zetten. Maar als het kan, zou ik de kerncentrales langer openhouden. Wij sluiten nu op 40 of 50 jaar. In Nederland is er al een kerncentrale verlengd tot 60 jaar.” N-VA wil tot 80 jaar gaan.

Tirez wijst erop dat hernieuwbare energiebronnen - zonnepanelen en windmolens - intussen zo goedkoop zijn dat de groei ervan onstuitbaar is. “In Duitsland gaat het bijvoorbeeld hard met de groene investeringen. Maar kernenergie geeft ons een extra om aan de verwachte groei van de elektriciteitsvraag te voldoen.” N-VA wil vooral inzetten op windenergie “op locaties die daarvoor geschikt zijn”. Dit past in het ‘haalbaar en betaalbaar’-verhaal van de partij rond de klimaatopwarming. (Een verhaal dat vaak betwist wordt.)

Een verlaging van de accijnzen voor alleen de bedrijven vindt Tirez een eerste stap in de juiste richting. “Ik zou dit zeker doortrekken naar de gezinnen. We zitten vandaag in een situatie waarbij elektriciteit duurder is dan aardgas of stookolie. Als je wil dat mensen een warmtepomp kopen, is dat onhoudbaar. Ik zou de accijnzen dus verschuiven - voor iedereen. Nu stimuleert de overheid via de energiefactuur dat we blijven vervuilen.”

Migratie

N-VA wil het asielbeleid helemaal omgooien. De partij pleit voor een ‘externalisering van de asielprocedure’. Asiel wordt dan aangevraagd buiten de Europese Unie. Het parlement bepaalt ieder jaar hoeveel asielzoekers ons land wil opnemen. Wie illegaal Europa probeert binnen te komen “verliest elke kans op legaal verblijf”. Als Europa het roer van het asielbeleid niet omgooit, wil N-VA onderhandelen dat ons land zich niet meer aan de Europese migratieregels moet houden.

Zo’n uitzondering voor het Europese migratiebeleid zal er niet komen, denkt historicus en migratie-expert Leo Lucassen (Universiteit Leiden). “Dan zet je de hele EU op losse schroeven, want dan vraag je eigenlijk om een supermarktmodel: je kiest waar je zin in hebt en de rest laat je aan je voorbijgaan. Dan wordt de EU heel gauw onwerkbaar. En Europa zal heel terughoudend zijn om zoiets toe te staan, want binnen de kortste keren vragen alle lidstaten uitzonderingen aan. Dat lijkt me echt een fata morgana.”

Asiel weigeren aan wie ‘illegaal’ Europa binnenkomt is ook al geen optie, aldus Lucassen. “Het hele visumbeleid van Europa bestaat er vandaag net in dat het voor asielzoekers nagenoeg onmogelijk is om legaal naar Europa te komen: je kan enkel op het grondgebied van een EU-lidstaat asiel aanvragen. Je dwingt mensen dus om op illegale manier te komen, en vervolgens ga je hen dat ook nog verwijten? Neen, die redenering zal bij de rechter sneuvelen.”

Dat probleem wil N-VA oplossen door de asielprocedure buiten de EU af te handelen. Maar ook dat ligt allesbehalve voor de hand. “Het idee is niet nieuw. Het gaat dan om het uitbesteden van de procedure aan landen als Turkije, Tunesië of Rwanda. Tot nu toe is de Europese rechter daar telkens voor gaan liggen, omdat die landen geen eerlijke procedure kunnen garanderen en zelf de mensenrechten schenden.” Al geeft Lucassen wel aan dat de zaken anders zouden liggen als Europa zelf de procedure buiten haar grenzen organiseert, op een betrouwbare en transparante manier.

Arbeidsmarkt

N-VA wil de werkloosheidsuitkeringen hervormen. Wie werkloos wordt, zou de eerste drie maanden een hogere financiële bescherming krijgen. Naarmate de tijd vordert, daalt de uitkering sterker dan vandaag. Er komt een maximumtermijn van twee jaar. In tijden van hoogconjunctuur kan dit minder zijn. Sociale voordelen wil N-VA koppelen aan het inkomen en niet meer aan een statuut. Het totaalbedrag wordt bovendien geplafonneerd. Kinderopvang moet 100 procent aftrekbaar worden.

“Ik denk dat het N-VA-programma op verschillende vlakken aansluiting vindt bij hetgeen wat onze sociale zekerheid onder druk zet”, zegt arbeidsmarktspecialist Stijn Baert (UGent). “Namelijk dat er, in vergelijking met de meeste andere landen, te veel mensen aan de passieve zijde van de sociale zekerheid staan. Ongeveer 1,3 miljoen personen tussen de 25 en 64 in ons land zijn momenteel noch aan het werk, noch op zoek naar een baan. In 2022 deden slechts vier Europese landen slechter.”

Baert is voorstander van een koppeling van sociale voordelen aan het inkomen. Net zoals hij een versterkte degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen ziet als een manier om mensen zo snel mogelijk richting een nieuwe job te brengen. Maar Baert is niet voor een stop na twee jaar. “Het is geen evidente discussie. Er is wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat als je een uitkering stopt, een deel van de werklozen plots wel een job vindt. Maar aan de andere kant vrezen wetenschappers zoals ik dat door zo’n beperking in de tijd een ander groot deel van de werkzoekenden in de inactiviteit belandt. Op die manier versterk je het kernprobleem van onze arbeidsmarkt nog meer.”

“Tegelijk zit N-VA met het probleem waar elke beleidspartij in een land dat geen cultuur van grote hervormingen heeft, mee zit. Namelijk, geloofwaardigheid”, zegt Baert. “Het voorstel om sociale voordelen niet langer afhankelijk te maken van statuut maar van inkomen, staat bijvoorbeeld verschillende keren vermeld in het Vlaams regeerakkoord van 2019. Maar het werd niet in de praktijk gebracht binnen de eigen bevoegdheden. Korting op de bus en korting op de waterfactuur blijven er aan statuut gekoppeld.

“Een ander voorbeeld is de belofte om de kinderopvang op maat van wie werkt te brengen. Die stond ook al in het Vlaams regeerakkoord. Er is beperkt gemorreld aan de voorrangsrechten, maar fundamenteel is die belofte niet waargemaakt.”

Drugs

Bij het succes van de War on Drugs worden geregeld vraagtekens gezet. Maar N-VA wil de strijd verder opvoeren. Naar Amerikaans voorbeeld moet er een gespecialiseerd drugsagentschap komen. Er is ook nood aan een beter Europees samenspel, bijvoorbeeld rond inlichtingen. Een formeel overleg tussen de havens van Antwerpen, Rotterdam en Hamburg kan ook helpen. Havens moeten beter beveiligd worden, met een controle van alle risicocontainers. Het “onterechte hippe imago van drugs” moet doorbroken worden met pr-campagnes en slogans als ‘Er hangt bloed aan jouw pil’.

“Het geheel vind ik evenwichtig en zinvol”, zegt de Nederlandse criminoloog Cyrille Fijnaut. “Twee punten zou ik niet doen. Het gaat dan eerst en vooral om de oprichting van een soort eigen DEA in België. Zoiets klinkt lekker stoer: we gaan het op zijn Amerikaans doen! Je ziet de spierballen rollen. Maar ik zou vooral de federale gerechtelijke politie versterken. Daar een heel nieuwe organisatie naast zetten, zal alleen voor afgunst, geldverspilling en verwarring zorgen. In Nederland heb ik me hier ook met mijn volle gewicht tegen verzet. We beseffen dat niet, maar in de VS woedt er al vele jaren een heftige strijd tussen de DEA en FBI.” (N-VA verduidelijkt dat de partij een Europees drugsagentschap verkiest.)

Voorts denkt Fijnaut dat het plan om 100 procent van alle risicocontainers in de haven te scannen onhaalbaar is. “Dat is mijn tweede grote punt van kritiek. Technisch is het mogelijk - zeker - als je massaal investeert in scanners en infrastructuur. Maar time is money in de havenwereld en dus zal het protest en het geklaag van de havenondernemers over de logistieke vertragingen aan die scanners oorverdovend zijn. Voor de politiek is dat lastig.”

Wat Fijnaut goed vindt, is dat N-VA de drugshandel over de landsgrenzen heen wil bestrijden. “Gezien het feit dat de drugshandel in Nederland en België zo nauw verweven zijn, mag het een raadsel heten dat er vandaag nog niet voluit wordt samengewerkt. We - en dan heb ik het in de eerste plaats over Nederland - hebben een drugsindustrie laten groeien in Noordwest-Europa waarbij criminelen pingpongen tussen onze havens. Dan moet je die ook voluit gezamenlijk aanpakken en bijvoorbeeld inlichtingen rechtstreeks kunnen delen.”

Dat N-VA wil uitpakken met pr-campagnes tegen drugsgebruik vindt Fijnaut logisch. “Daar is niks op tegen. Al mis ik in het programma wel hoe N-VA juist wil investeren in jongeren waar de drugsbazen snel vat op krijgen. Op jonge leeftijd moet je dit al voorkomen. Eens ze erin zitten, krijg je ze er nog moeilijk uit.”

Zoals bekend is N-VA tegen de legalisering van cannabis.