Op een halflege Dam worden de doden ongestoord herdacht

“We hadden een tijdje geleden besloten dat we zouden gaan”, zegt Cassandra Diets (55) uit Enkhuizen. “Maar toen we hoorden dat je een kaartje moest reserveren vond ik het extra belangrijk.” Naast haar in de rij staat haar 24-jarige zoon Tim Müller. Hij is nog nooit op de Dam geweest tijdens de dodenherdenking. “Ik wilde die indrukwekkende stilte eens meemaken.”

De sfeer is wel een beetje vreemd, vinden moeder en zoon. Voordat ze naar binnen mogen, moeten ze door festivalachtige poortjes lopen, waar hun ticket gescand wordt en waar politieagenten hen fouilleren. Dit jaar moesten bezoekers van de herdenking voor het eerst een plek reserveren. Er zijn slechts tienduizend mensen welkom. Ook mogen vlaggen en megafoons niet mee naar binnen. De veiligheidsmaatregelen zijn er vanwege de gespannen sfeer rondom de oorlog tussen Israël en Hamas.

‘Toch wel onrustig met alle politie’

Ook bij de poortjes hangt, ondanks dat de politieagenten hun best doen iedereen met een glimlach te ontvangen, een nerveuze stemming. “Het is een beetje alsof ze verstoring verwachten”, zegt Müller. Hij zou het wel begrijpen als iemand geluid zou maken tijdens de stilte. “Dat is wel de manier om aandacht te vragen.” Zijn moeder is het niet met hem eens – dat werkt polariserend, vindt ze.

“Het is toch wel onrustig met alle politie”, zegt Patricia de Hoon (38). “Maar als we eenmaal binnen zijn, zal de stress vast van ons af vallen.” Een ander zegt dat hij zich juist extra veilig voelt door de agenten. Soms is er wat verwarring over tickets, de 36-jarige Tatiane Kozijn heeft bijvoorbeeld haar tijdslot gemist. “Terwijl ik een ticket had gehaald omdat burgemeester Femke Halsema op Instagram zei dat er nog plekken beschikbaar waren.” Ook een paar anderen hadden moeite met het ticketsysteem. Kozijn mag uiteindelijk naar binnen, net als de rest van de mensen in de rij. Alleen paraplu’s mogen niet mee.

De stilte is oorverdovend

Tegen half acht hebben zo’n vierduizend mensen zich op de Dam verzameld. Alleen de randen van de speciale ‘compartimenten’ op het plein zijn vol. Dat terwijl alle tienduizend plekken gereserveerd waren. Volgens het Nationaal Comité 4 en 5 mei komt dat waarschijnlijk door het slechte weer. De organisatie laat op zondag aan het persbureau ANP weten dat er geen signalen zijn dat bezoekers niet kwamen vanwege de veiligheidsmaatregelen of dat er mensen zijn die wellicht expres een kaartje reserveerden en vervolgens niet kwamen opdagen, bij wijze van boycot.

Op het plein is de spanning minder, alsof de regen er wat van heeft weggespoeld. Mensen voeren gewoon koningshuis-gesprekjes of nemen selfies. Om hen heen bewegen zich journalisten. Ze vragen aanwezigen steeds opnieuw of ze zich ook zo’n zorgen maken.

Dan stappen de kopstukken van de Nederlandse politiek de Dam op. Caroline van der Plas loopt achter formatiepartner Dilan Yesilgöz, een stukje daarvoor Frans Timmermans. Acht uur komt dichterbij en het publiek wordt langzaam weer stil, toch stijgt de spanning niet merkbaar. Iedereen blijft rustig staan. Tijdens de taptoe, die de minuten stilte inleidt, is het net een normale 4 mei.

De stilte is stil en, net als altijd, oorverdovend. Soms kijkt iemand om zich heen. Diets denkt aan alle moeders in oorlog, van wie de zonen in Gaza en Oekraïne aan het vechten zijn. En ze denkt aan hoe dankbaar ze is dat haar zoon gewoon naast haar staat.

Na een halve minuut duikt een groep agenten, links van de Dam, op een man. Zijn mond is afgedekt door een politiehand, en razendsnel verdwijnt hij uit het zicht. De 53-jarige man uit Amstelveen wilde een spandoek pakken om aandacht te vragen voor de politieke situatie in Oeganda, zegt de politie later. Maar het moment laat zich niet verstoren. Geen toeschouwer beweegt of maakt geluid. Zaterdagavond meldt de politie dat er in totaal nog vier aanhoudingen zijn verricht op de Dam, iedereen is op zondag weer vrij.

‘Een zacht gemoed’

Nadat de kransen zijn gelegd voor onder anderen de verzetshelden, de Joden en de omgekomen burgers – dit jaar met extra aandacht voor mensen met een beperking – begint Halsema aan haar speech. Net zoals andere sprekers benoemt ze de spanning in de Nederlandse samenleving. Buiten, in de wind, vraagt ze haar stad om “op te staan tegen antisemitisme, tegen elke vorm van haat en discriminatie”. In het aanwezige publiek stoot iemand zijn buurvrouw aan. Mooi toch, wordt er gefluisterd.

Aan het einde van de voordracht lijkt ze een verwijzing naar de oorlog in Gaza te maken. “Soms klinkt een meningsverschil zo luid dat het ons mededogen overstemt”, zegt ze. “Laten wij een zacht gemoed hebben voor al die mensen die de wond van oorlog elke dag voelen. Laten we oog hebben voor iedereen die rouwt om alle kinderen die de wereld niet heeft kunnen redden.” Kozijn, die op het laatste moment een ticket had gekocht en nu vooraan staat, vindt dat stukje zo goed verwoord dat ze de tekst op haar eigen Instagram post.

Met de rug naar Bosma toe

Tijdens het leggen van de laatste kransen vertrekken al aardig wat mensen. “Te koud.” “Te nat.” “Het belangrijkste moment is geweest.” Als Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) naar voren stapt om een krans te leggen, draaien enkele mensen in het middelste vak zich om. Één van hen – hij wil liever niet met zijn naam in de krant vanwege het stille protest – had al zenuwen toen hij de beveiligingssluis doorliep. Waarom hij zijn rug naar de voorzitter draait? “Ik maak me zorgen over de verrechtsing in het land”, zei hij, vlak voordat hij de Dam betrad. “Ik sta hier uit solidariteit met Nederland en tegen de angst.” Het protest is niet polariserend, vindt hij. “Want je moet niet tolerant zijn voor intolerantie.”

Hij is blij dat het voorbij is en gaat met zijn mededemonstranten naar een café in de buurt. Ook alle andere bezoekers vertrekken in alle rust. Opgelucht dat er niets mis is gegaan. En blij dat ze hun paraplu weer op kunnen halen bij de agenten.

De naam van de man die zich omdraaide, is bekend bij de hoofdredactie.

Lees ook:

Halsema verwijst impliciet naar oorlog in Gaza

Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam maakte alsnog een impliciete verwijzing naar de oorlog in Gaza in haar toespraak op de Dam.