Demonstreren? ‘Dat doe je niet tijdens een herdenking’

Tussen de vele politieagenten staan Henri Krijnen (45) en Suzanne van Beest (41) pizza te eten. Als tafel gebruiken ze één van de wegversperringen – die moeten voorkomen dat voertuigen op mensenmassa’s inrijden. Zometeen gaat het stel uit Druten (Gelderland) naar Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam.

Maar het moet eerst nog door de toegangspoorten hier op het Rokin. Daar wordt iedereen grondig gefouilleerd – een extra veiligheidsmaatregel vanwege de verhoogde kans op onaangekondigd pro-Palestijns protest. Vlaggen, protestborden en geluidsversterkende apparatuur zijn verboden.

Henri Krijnen vindt het fouilleren „wel vervelend”, maar „het is puur voor de veiligheid natuurlijk”. Hij begrijpt niet waarom iemand nu op de Dam zou gaan demonstreren. „Dat doe je niet tijdens een herdenking.”

Krijnen en Van Beest vinden de jaarlijkse twee minuten stilte heel belangrijk en ze wilden de herdenking in Amsterdam eens meemaken. Aan wie denken zij, dadelijk tijdens de stilte? Krijnen: „Ik denk ook aan de oorlog in Oekraïne en hoe die nou…”

„Henri, eet nou maar effe door”, zegt Van Beest – ze vindt het best spannend dat ze straks gefouilleerd wordt. Hij neemt snel een hap.

Denken ze ook aan Israël-Gaza? „Eh, ja!”, zeggen ze in koor. En dan aan de Israëliërs of aan de Gazanen? „Eh, allebei!”

Maar ze vinden dat burgemeester Femke Halsema in haar speech wel de focus moet houden op de Tweede Wereldoorlog.

Toeristen

Er worden vooraf tienduizend mensen op de Dam verwacht, de helft minder dan vorig jaar – ook een veiligheidsmaatregel. Mensen die bij de herdenking op de Dam willen zijn, hebben zich dit jaar bovendien van tevoren online moeten aanmelden.

Het controleren van de toegangsbewijzen en het fouilleren gaat snel. Af en toe nemen agenten een paraplu in beslag. Die mag niet mee, hoewel er rond acht uur een plensbui is voorspeld.

De enige onrust komt van de vele toeristen die niet begrijpen waarom de boel is afgezet en hoe ze naar het station moeten komen. De meesten komen terecht bij de agent die ze de weg moet wijzen. Hij blijft breeduit lachen, hoewel hij al ontelbaar vaak „Memorial day” en „To the ally, straight ahead, to the left” heeft gezegd. Wordt hij daar niet gek van? „Het wordt vanzelf tijd om naar huis te gaan.”

Instagram

Ook het Amsterdamse koppel Pim Blom (29) en Jens Kuitert (28) gaat zo door de poortjes naar de Dam. „Ik zag bij de burgemeester op Instagram dat er nog kaarten beschikbaar waren en toen dacht ik: het lijkt me wel heel bijzonder om hier eens bij te zijn”, zegt Kuitert.

Ze twijfelden wel even. „Ik dacht dat er ook een verhoogde kans op een terroristische aanslag was, maar die verhoogde kans geldt gelukkig alleen voor demonstraties”, zegt Blom. Hij begrijpt het als mensen vóór de twee minuten stilte zouden demonstreren, maar een schreeuw tijdens de stilte zou hij „bezwaarlijk” vinden.

Zelf zullen ze straks in ieder geval denken aan de homomannen die in de Tweede Wereldoorlog werden vervolgd. Ze zouden het goed vinden als Halsema in haar speech ook andere oorlogen zou noemen, zoals in Gaza, Soedan en Oekraïne. Maar ze moet niet gaan uitweiden over alléén Gaza. Dat wakkert volgens Blom een „discussie aan waar het vandaag niet het moment voor is”.

Zacht getik

Hoewel de voorspelde regen meevalt, zijn er naar schatting slechts vijfduizend mensen op de Dam, inclusief ongeveer duizend genodigden. Het bezoekerspubliek bestaat voornamelijk uit mensen tussen de twintig en de zestig jaar, meestal in plukjes van twee. Er is een enkel kind.

De sfeer is ontspannen, zeker vergeleken met de spanning in het publieke debat, nadat extra veiligheidsmaatregelen waren aangekondigd. Mensen converseren tijdens de plechtigheid op fluistertoon met hun naasten.

Om acht uur komt het enige geluid van zacht getik van regendruppels op poncho’s en capuchons. Twee minuten lang is het stil. Misschien dempt de regen ook wel „de grote actiebereidheid” die burgemeester Halsema in de stad bespeurde.

Lees ook Het hele land kijkt met ingehouden adem naar de Dam, maar op Plein ’40-’45 komt alles samen

Halsema spreekt op de Dam niet over de oorlog in Gaza. Maar met een beetje goede, of kwade wil zijn er wel delicate verwijzingen te horen naar de spanningen in Nederland rondom dit conflict. „Soms klinkt meningsverschil zo luid dat het ons mededogen overstemt.”

En er is, heel subtiel, begrip voor zowel het trauma van de Joodse bevolking die de toename van antisemitisme vreest, als voor diegenen die vreselijk meeleven met de Palestijnen. „Oude angst kan zo maar opvlammen […] als er gescholden wordt of er agressie is in onze straten. Als beelden van gruwelijk oorlogsgeweld onze huiskamers, onze harten binnendringen.”

Ze roept ook op tot het beschermen van „onze open samenleving, door op te staan tegen antisemitisme, tegen elke vorm van haat en discriminatie”, maar pleit hoofdzakelijk voor empathie met al diegenen die nog elke dag lijden onder de gevolgen van oorlog. „Laten we oog hebben voor iedereen die rouwt om alle kinderen die de wereld niet heeft kunnen redden.”

Oeganda

Een klein beetje protest is er, ondanks de maatregelen en de regen, toch. Als Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) een krans legt, draaien zes aanwezigen zich demonstratief met hun rug naar het monument. Drie agenten staan ernaast, maar grijpen niet in.

Tijdens het stiltemoment worden een man en een vrouw uit Oeganda en een 53-jarige man uit Amstelveen aangehouden, die met een spandoek aandacht wilden vragen voor de politieke situatie in Oeganda.

Kort daarna wordt een 24-jarige man uit Nijmegen aangehouden, naar aanleiding van een livestream op TikTok die deed vermoeden dat hij voor een verstoring zou gaan zorgen.

De meeste aanwezigen krijgen van de aanhoudingen niets mee.

Eerder op zaterdag is een 41-jarige man in Amsterdam aangehouden op verdenking van het delen van „opruiende uitingen” op sociale media omtrent de herdenking.

Zondag zijn alle vijf de aangehouden personen volgens de politie weer op vrije voeten.

Lees ook Wat ze op 4 mei ook doet, kritiek krijgt Halsema toch wel

Vooraf was er veel discussie over de gronden waarop politie publiek zou mogen weren bij de plechtigheid. T-shirts met ‘Free Palestine’? Keffiyehs? Uiteindelijk heeft volgens de politie slechts één persoon bij de poortjes rechtsomkeert gemaakt, omdat diegene zich niet wilde laten fouilleren.

Burgemeester Halsema laat zaterdagavond weten dat ze terugkijkt op een „waardige herdenking”.

Te gênant

Daar denkt niet iedereen zo over. Op sociale media zien sommigen de grote politiemacht als een bewijs dat pro-Palestijnse activisten worden gedemoniseerd. Anderen zien hierin een bewijs van toenemend antisemitisme.

Zo zegt oud-televisiepresentator Frits Barend bij WNL op Zondag: „Goed gegaan? Het is helemaal niet goed gegaan! Zevenhonderd man politie op de Dam. Daar zouden bij wijze van spreken twee agenten moeten zijn om het verkeer te regelen. Het is te gênant voor woorden dat er zo veel bewaking nodig was.”

Ook over de tegenvallende opkomst verschillen de meningen. Op X circuleren speculaties dat pro-Palestijnse activisten toegangsbewijzen zouden hebben gereserveerd en vervolgens moedwillig verstek hebben laten gaan, om zo de herdenking te ondermijnen.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft daar geen aanwijzingen voor. Per persoon konden maximaal twee reserveringen worden gedaan. „Je kunt nooit uitsluiten dat iemand een paar reserveringen heeft gedaan, maar op zo’n grote schaal kan dat eigenlijk niet.” Het reserveringssysteem is nauwgezet gemonitord en beveiligd, aldus het Comité.

De organisatie weet niet waarom zoveel mensen niet zijn gekomen, zegt een woordvoerder zondag. „Wij houden het op de regen.” Volgens het Comité trokken ook andere herdenkingen in het land minder mensen dan normaal.

Gemeenten waren in het hele land extra alert op verstoringen uit protest tegen de oorlog in Gaza. Ook buiten Amsterdam is Dodenherdenking rustig verlopen.

Dit artikel is zondagavond om 20:15 geactualiseerd.