Wie is de rijke zakenman die de woede van Georgiërs opwekt?

De Georgische hoofdstad Tbilisi kent een bijzondere mix van architectonische stijlen, maar het wonderlijkste bouwwerk is wel het futuristische paleis van glas en staal dat sinds 2002 niet ver van het historische centrum op een heuvel boven de stad uittorent. Het enorme complex is het onderkomen van de Georgiër die de afgelopen jaren uitgroeide tot een van de meest gehate mensen van het land: de zakenman en politicus Bidzina Ivanisjvili.

Volgens mediaberichten huisvest het zwaar beveiligde, door de Japanse architect Shin Takamatsu ontworpen complex een helikopterplatform en een kunstverzameling – die onder meer kostbare werken van Rothko, Picasso en de beroemde Georgische schilder Pirosmani bevat. En, zoals het een echte oligarch betaamt: een bassin met een witte haai en twee grote roggen.

Al ruim tien jaar trekt de 68-jarige zakenman aan de touwtjes in het Zuid-Kaukasische land, dat in 2003 onder de bezielende leiding van de westers georiënteerde Micheïl Saakasjvili de Rozenrevolutie doormaakte en middels democratische hervormingen een gooi naar EU-lidmaatschap hoopte te doen. Maar de hervormingen verloren hun glans, Saakasjvili raakte uit de gratie en na een korte oorlog met Rusland in 2008 won de steenrijke Bidzina Ivanisjvili in 2012 de verkiezingen met zijn pas opgerichte ‘burgerpartij’ Georgische Droom.

En nu is Ivanisjvili de aanjager van een controversieel wetsvoorstel tegen ‘buitenlandse invloeden’, dat al weken voor grote protesten zorgt van pro-Europese Georgiërs. Volgens dat plan moeten mediabedrijven en ngo’s die minstens 20 procent van hun inkomsten uit het buitenland ontvangen zich registreren als ‘buitenlands agent’ en komen zij onder toezicht van Justitie. Dinsdagavond laat ontaardden de protesten in geweld. De oproerpolitie greep in met waterkanonnen, traangas, flitsgranaten en bruut geweld tegen de demonstranten. Het leidde tot 63 arrestaties en meerdere gewonden.

Ivanisjvili werd in 1956 in een dorp in West-Georgië geboren, studeerde in Tbilisi en daarna in Moskou. Zoals veel Russische zakenmensen in die tijd verdiende hij zijn startkapitaal met de verkoop van computers, waarna hij in de metaal- en bankensector zijn vermogen vergaarde. Dat wordt door zakenblad Forbes geschat op een slordige 5 miljard euro. In 2003 keerde hij met zijn vrouw en vier kinderen terug naar Georgië. Zoon Bera (29), een opvallende verschijning omdat hij lijdt aan albinisme, maakte daar naam als rapper en producer.

‘Onplezierig besluit’

Na zijn verkiezingszege van 2012 werd Ivanisjvili premier van de nieuwe regering. Maar toen zijn Georgische Droom eenmaal stevig in het zadel zat, trad hij af als premier en verdween in de coulissen. In de jaren die volgden verruilde Georgië zijn eerdere pro-Europese koers voor een pro-Russische. Democratische hervormingen werden een voor een teruggedraaid, tot grote woede van democratisch gezinde Georgiërs, wier burgerrechten steeds verder werden ingeperkt, en die de Russische greep op hun land met de dag sterker zagen worden.

Toen Georgische Droom vorig jaar een wet op ‘buitenlandse agenten’ wilde invoeren, die de vrijheid van ngo’s naar Russisch voorbeeld drastisch zou inperken, gingen duizenden uit protest de straat op. De ‘Russische wet’ werd onder druk van de protesten ingetrokken, maar Ivanisjvili zag zich genoodzaakt uit de schaduw te treden.

Lees ook ‘Wij weten wat het betekent om Rusland als buurman te hebben’

Afgelopen december maakte Ivanisjvili plotseling zijn ‘terugkeer’ in de Georgische politiek bekend en benoemde hij zichzelf tot ‘erevoorzitter’ van Georgische Droom. Hij noemde het een „onplezierig besluit” dat noodzakelijk was vanwege de „gecompliceerde geopolitieke situatie” in Georgië. Diezelfde maand had Georgië, ondanks zijn pro-Russische koers, het EU kandidaat-lidmaatschap toegekend gekregen. De pro-Europese Georgiërs vierden feest, Moskou was woedend.

Aan die volksvreugde kwam vorige maand een abrupt einde toen Georgische Droom bekend maakte de ‘Russische wet’ opnieuw in te voeren. Sindsdien gaan dagelijks duizenden burgers de straat op, tegen wie de politie steeds harder optreedt. In een reactie besloot het Europees Parlement vorige week het EU-toetredingsproces (dat nog jaren kan duren) stil te leggen indien Georgische Droom de ‘Russische wet’ niet intrekt.

Belangen en angst

Ivanisjvili trekt zich daar niets van aan. Integendeel, in een felle speech haalde hij maandag hard uit naar het Westen en naar oud-president Saakasjvili, die sinds 2021 een gevangenisstraf uitzit en er slecht aan toe is. „Sommigen denken dat Saakasjvili de oorzaak was van het sadisme en het gebrek aan patriottisme [in Georgië]. Maar dit werd allemaal besteld door klanten uit het buitenland […] De recente resolutie van het Europees Parlement is daar een voorbeeld van”, zo sprak Ivanisjvili tegen zijn aanhangers die door de overheid per bus naar Tbilisi waren gebracht om hem toe te juichen. Ook beschuldigde hij het Westen ervan Georgië en Oekraïne tegen Rusland te hebben opgehitst, met hulp van „ngo’s en radicale oppositie”.

Volgens Georgische politiek analisten is de pro-Russische koers van Ivanisjvili niet uitsluitend ingegeven door de financiële belangen die hij nog altijd in Rusland heeft, maar ook door angst. Voor een nieuwe Russische invasie, als hij niet doet wat Poetin hem opdraagt, en voor persoonlijke wraak van de Russische president. Begin dit jaar zei de Georgische politiek analist Kacha Gogolasjvili tegen NRC: „Hij weet dat het met veel andere oligarchen die Poetin niet konden of wilden helpen, slecht is afgelopen.”