Natuurvergunning Schiphol is juridisch onhoudbaar, en minister was daarvoor gewaarschuwd

De opportunistische strategie van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) werd dinsdag blootgelegd door NRC. De krant baseert zich op interne documenten die het ministerie heeft geopenbaard op grond van de Wet Open Overheid (WOO). Milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) had dat WOO-verzoek ingediend. MOB heeft samen met onder andere Greenpeace en Milieudefensie beroep aangetekend tegen de natuurvergunning van de nationale luchthaven.

Dat beroep zal vrijwel zeker slagen, want de Raad van State (RvS) heeft eind februari twee vonnissen geveld die de bodem onder de natuurvergunning weg slaan. De hoogste bestuursrechter oordeelde dat de provincie Limburg geen natuurvergunning had mogen verstrekken aan varkenshouderijen die hun stikstofuitstoot wilden compenseren door andere boeren in de omgeving uit te kopen. De juridische onderbouwing van de natuurvergunning voor Schiphol is op hetzelfde principe gebaseerd: de luchthaven kocht negen boerderijen in de wijde omgeving op ter compensatie van de eigen stikstofemissies. Een woordvoerder van minister Van der Wal erkent dat zij vanwege de recente RvS-jurisprudentie ‘opnieuw naar de natuurvergunning van Schiphol zal moeten kijken’.

‘Creatief’ rekenen

Maar de WOO-documenten maken duidelijk dat Van der Wal in september 2023 willens en wetens een juridisch wankele vergunning heeft afgegeven. In een adviesnota uit juni 2022 schrijft een jurist van het ministerie van Economische Zaken haar dat ‘toestemmingsverlening niet zonder juridische risico’s is’. Van der Wal staat echter onder hoge druk. Als het ministerie de natuurwetgeving strikt toepast, moet het aantal vluchten waarschijnlijk flink dalen om aan de stikstofregels te voldoen. Schiphol schermt met rampscenario’s indien de natuurvergunning niet rondkomt. In een presentatie (onderdeel van het WOO-pakket) schetst de luchthaven een worst-casescenario waarin Schiphol terugvalt naar niveau-Brussel en -Zürich, er zeventigduizend banen verloren gaan en KLM mogelijk failliet gaat.

Schiphol moet sinds de PAS-uitspraak van de Raad van State van 29 mei 2019 over een geldige natuurvergunning beschikken, maar het kabinet heeft het ontbreken daarvan ruim vier jaar lang gedoogd. Milieuorganisatie MOB stapte al snel naar de rechter om dat gedoogbeleid aan te vechten. Terwijl de zaak onder de rechter was, steggelde het ministerie maandenlang met Schiphol over de stikstofberekeningen die de luchthavendirectie aanleverde. Schiphol probeerde telkens zo ‘creatief’ mogelijk te rekenen, om maar zoveel mogelijk ruimte voor vliegverkeer te behouden. Zo doet Schiphol alsof vliegtuigen vroeger veel vervuilender waren dan in werkelijkheid en tovert het bedrijf een groot deel van het wegverkeer van en naar de luchthaven weg.

Beslistermijn overschreden

Ook vraagt Schiphol een vergunning aan voor maximaal 500 duizend vluchten, terwijl het ministerie maximaal 440 duizend vluchten wil toestaan. Van der Wal protesteert, maar Schiphol krijgt zijn zin: in september 2023 geeft de minister een permanente vergunning voor 440 duizend vluchten, plus een ‘tijdelijke’ voor een maximum van 500 duizend vliegbewegingen. Schiphol heeft volgens Van der Wal inmiddels voldoende maatregelen genomen om de stikstofuitstoot van 500 duizend starts en landingen te compenseren.

Maar een groot deel van die maatregelen mag dus volgens de RvS-uitspraken uit februari niet als compensatie worden gebruikt. Een jurist adviseert Van der Wal dit voor lief te nemen, omdat het kabinet met rechtszaken in elk geval tijd kan kopen voor Schiphol. Tijd die de luchthaven hard nodig heeft om iets aan zijn stikstofprobleem te doen. ‘Het samenstellen van een pakket (compensatie)maatregelen vergt meer tijd’, schrijft de jurist in zijn advies, dat dateert uit januari 2022. ‘Die tijd kan voorlopig worden gevonden via overschrijding van de beslistermijn.’ Op het moment van schrijven heeft de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de wettelijke beslistermijn van zes maanden al ‘ruimschoots’ overschreden.

De afdeling juridische zaken maakt hier bewust misbruik van de wetenschap dat de rechterlijke molens heel traag malen en milieuorganisaties meestal jarenlang moeten procederen om een zaak definitief te winnen. Dezelfde jurist schrijft: ‘Een beroepszaak zal niet eerder dan medio 2022 bij de rechter spelen’. En even later: ‘op korte termijn biedt het langer in behandeling laten van de vergunningaanvraag enig soelaas.’ Een optie voor de middellange termijn is ‘het verlenen van een vergunning waaraan juridische risico’s kleven, om zo tijd te winnen.’ Met zulke vertragingstactieken kan Schiphol nog zeker een jaar tot anderhalf jaar op de oude voet doorgaan, aldus het interne juridisch advies.