Nederlanders slikken veel te lang verslavende slaap- en kalmeringsmiddelen
Het gebruik van verslavende slaap- en kalmeringsmiddelen loopt uit de hand. Mede door de hoge werkdruk komen huisartsen niet toe aan hulp voor patiënten bij het afbouwen.
Honderduizenden Nederlanders slikken veel te lang verslavende slaap- en kalmeringsmiddelen. Na twee weken moeten patiënten eigenlijk met deze medicijnen stoppen, maar ze krijgen vaak nog maandenlang herhaalrecepten. Ruim 125.000 mensen slikken de pillen zelfs langer dan een jaar.
De medicijnen, behorend tot de groep benzodiazepinen (benzo’s), worden vooral voorgeschreven door de huisarts, maar ook door psychiaters. Huisartsen handelen door benzo’s langer voor te schrijven in strijd met de eigen richtlijn, die stelt dat zij maar eenmalig maximaal tien tabletten mogen voorschrijven. De werking van de pillen neemt snel af, waardoor het risico op verslaving toeneemt.
In 2023 gebruikten in totaal 125.100 mensen benzo’s langer dan een jaar, blijkt uit cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK), opgevraagd door platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en Trouw. Nog eens 272.100 mensen slikten de medicijnen ruim acht maanden, 410.300 mensen langer dan vier maanden.
Vorig jaar kregen ruim 1,2 miljoen Nederlanders deze middelen voorgeschreven. De richtlijn van het Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) stelt dat artsen ‘chronisch gebruik’ moeten aanpakken. De stelregel is dat maar vijf tot tien tabletten - in een week - geslikt mogen worden, maar de huisarts is pas verplicht om met zijn patiënt afbouw te bespreken als die in drie maanden meer dan zestig dagen benzo’s slikt.
Knelpunten bij richtlijn
Het NHG weet niet of huisartsen zich aan deze richtlijn houden. “We kunnen niet in de spreekkamer kijken”, zegt een woordvoerder. Wel erkent het NHG dat er ‘knelpunten’ zijn bij de uitvoer van de richtlijn, onder andere omdat huisartsen niet altijd genoeg tijd hebben om patiënten te helpen afbouwen. Hoe snel iemand afbouwt is afhankelijk van de persoon en de omstandigheden. Hoe langer iemand benzo’s slikt, hoe ingewikkelder de afbouw.
Vijftien jaar geleden nam het kabinet maatregelen om verslaving te voorkomen. Benzodiazepinen worden sinds 2009 in de regel niet meer betaald uit het basispakket van de zorgverzekering. Uit de cijfers van SFK blijkt dat in 2023 meer dan 800.000 patiënten de medicatie zelf betaalden. Waarschijnlijk krijgt de rest van de gebruikers, 400.000 mensen dus, de medicijnen vergoed omdat ze een permanente angststoornis of epilepsie hebben - de twee belangrijkste mogelijkheden om de middelen alsnog via de zorgverzekering te krijgen.
Te goedkoop
Het ontmoedigingsbeleid heeft dus geen groot effect gehad, ziet Anke Lambooij van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. “Het gebruik van de benzodiazepinen in Nederland is nog steeds ongezond hoog”, vindt zij. Een verklaring daarvoor is de relatief lage prijs: een pakje van het vaak voorgeschreven slaapmiddel oxazepam, waar je een week mee doet, kost de eerste keer rond de 16 euro. Herhaalrecepten zijn een tientje goedkoper.
Onduidelijk is ook hoe vaak gebruikers benzo’s of soortgelijke medicijnen bestellen via internet. Online worden scheikundige klonen van bestaande benzodiazepinen aangeboden, de zogenoemde designer benzo’s. Verslavingsartsen zien dat steeds meer gebruikers zich aanmelden in klinieken. De kwaliteit van de middelen die op internet worden aangeprezen is bovendien omstreden – niet voor niets wordt daar ook voor gewaarschuwd door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Recent nam de Tweede Kamer een wet aan om designer drugs zoals xtc en 3MMC te verbieden, maar hier vallen de varianten van benzodiazepinen nog niet onder.
“Onnodig langdurig gebruik is onwenselijk in verband met de mogelijke afhankelijkheid”, zegt een woordvoerder van het het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport in een reactie op de SFK-cijfers over het gebruik van benzo’s. De oorzaak zoekt het ministerie vooral bij de drukbezette huisarts. “De werkdruk in de huisartsenzorg is hoog.”
Het ministerie verwacht wel dat huisartsen hiermee aan de slag gaan en serieus werk gaan maken van het afbouwen van deze verslavende middelen bij hun patiënten. Daarbij verwijst het naar de vorig jaar gemaakte afspraken om huisartsen meer tijd per patiënt te gunnen. De extra tijd kunnen huisartsen gebruiken voor het bespreken en begeleiden van de afbouw.
Lees ook:
Het begon met een simpel receptje, ‘maar na twintig jaar kwam de klap’
Het lijkt zo gemakkelijk; wie niet kan slapen of angstig is, slikt gewoon een benzo. Maar zonder hulp met benzo’s stoppen, is extreem moeilijk, soms zelfs gevaarlijk. Waarom?
Gevaar slaapmiddelen onderschat
Het gevaar van benzodiazepinen (slaap- en kalmeringsmiddelen) wordt onderschat door de gebruikers én hun artsen. Een groot percentage van de mensen die deze middelen langere tijd slikken, raakt eraan verslaafd.