Onderzoekers vinden de genetische uitknop van bruin vet, zonder die rem hopen ze de verbranding op te poken

Bruin vet. Muizen, ratten en baby’s hebben het om warm te blijven. En Maastrichts onderzoek liet al zien dat ook volwassenen bruin vet hebben. Bruin vet, dat bij mensen in de nek tussen de schouderbladen zit, heeft de bijzondere eigenschap dat het calorieën kan omzetten in warmte, anders dan wit lichaamsvet, dat vooral werkt als opslag. De grote vraag: kun je die verbranding stimuleren? En nog een brug verder: kun je bruin vet inzetten tegen overgewicht?

Veel onderzoek richt zich op het activeren van dit speciale vet. Wat zorgt ervoor dat de thermostaat aanslaat als je het koud krijgt? Maar een Deens-Duitse onderzoeksgroep heeft nu min of meer bij toeval de uitknop van bruin vet gevonden: een gen dat het eiwit genereert dat in bruin vet de energieverbranding stopt. Ze publiceren er deze week over in Nature Metabolism.

Het spoor liep via een gen met een eiwit dat al bekend was, AC3. De groep onderzocht de werking van AC3 en vond bij toeval een ingekorte variant: AC3-AT. „En wat verrassend was: het stimuleert de verbranding niet, maar zet haar juist uit”, zegt Jan-Wilhelm Kornfeld, die als hoogleraar aan de Zuid-Deense Universiteit met fondsen van farmaceut Novo Nordisk onderzoekt hoe genen de werking van vetcellen beïnvloeden. „Wat je vervolgens wilt weten is of je die uitknop kunt elimineren, om zo het bruine vet actief te houden.”

Bij muizen waarbij het gen was uitgeschakeld, zagen de onderzoekers dat het bruine vet hyperactief werd. Deze muizen kwamen minder aan en hadden een gezondere bloedsuikerhuishouding dan muizen mét het AC3-AT-gen, waarbij de uitknop nog wel functioneerde.

Hoewel je waarschijnlijk niet kunt spreken van ‘de’ uitknop. „We vonden een lange lijst nieuwe genen, die we stuk voor stuk willen onderzoeken”, zegt Kornfeld. „We weten hoe ze eruitzien, maar niet wat ze doen. Er zijn vast meer van dit soort knoppen.”

Of menselijk bruin vet net zo actief wordt als je de uitknop ontkoppelt, weten de onderzoekers niet. Mensen hebben weliswaar een vergelijkbaar gen, maar hoeveel mensen dit beschermende vet hebben en in welke mate het bijdraagt aan de stofwisseling, is onduidelijk. Volgens Kornfeld heeft 5 à 10 procent van de volwassenen bruin vet en verbranden ze er 200 tot 400 kilocalorieën per dag mee.

Complex regelsysteem

Bruin vet spreekt tot de verbeelding in een wereld waarin veel mensen meer calorieën binnenkrijgen dan ze verbranden. Kornfeld: „De farmaceutische industrie kijkt nu vooral naar manieren om de inname van voedsel te beperken. De knop waar we nog aan kunnen draaien is die van uitgaande energie. De activiteit van bruin vet lijkt meer op die van spieren dan van wit vet. Waarom lijken die cellen op elkaar, en kun je wit in bruin vet omzetten? Dat willen we beter begrijpen.”

Als Kornfeld iets wil meegeven is het hoe ingewikkeld genen werken. „Biologische systemen hebben hun eigen manier om zichzelf te reguleren. Kennelijk zijn er beperkingen ingebouwd, omdat voortdurend aanstaan nadelig is.” Hij benadrukt: dit is allemaal nog fundamenteel onderzoek, medicijnen die iets doen met bruin vet, zijn er voorlopig nog niet.

Deze studie is een stapje in het beter begrijpen van het complexe regelsysteem van bruin vet, zegt ook emeritus hoogleraar Wouter van Marken Lichtenbelt, de ontdekker van actief bruin vet bij volwassenen. „Het simpele verhaal is: als je in de kou komt gaat je sympathische zenuwstelsel aanstaan, dat heeft uitlopers in de bruine vetcellen en dat reageert door warmte te genereren. Ingewikkelder is dat regeleiwitten bepalen hoe dat gebeurt. Deze studie laat zien dat er ook een ‘teruglus’ is, een terugwerkend mechanisme. Uiteindelijk wil je natuurlijk weten hoe je dit kunt toepassen en medicijnen ontwikkelen die hierop ingrijpen.”

Lees ook Konden mensen vroeger beter tegen kou?

Van Marken Lichtenbelt schreef een boek over lichaamstemperatuur met een heel hoofdstuk over bruin vet. Dat overgewicht kan worden aangepakt via bruin vet, ziet hij niet gebeuren. „Maar actief bruin vet kan wel gunstige gezondheidseffecten hebben. Ook bij de muizen zonder uitknop in deze studie was te zien dat ze betere bloedwaarden hadden.”

Het regelsysteem is misschien complex, maar bruin vet aan het werk zetten kan iedereen, zegt Van Marken Lichtenbelt. „De kou in, meer variatie in temperatuur opzoeken – dat maakt je lichaam actief.” Kornfeld ziet in Scandinavische landen veel mensen zwemmen in de winter. Of ze zwemmen omdat ze goed tegen kou kunnen of andersom, weet hij niet. „Maar er zijn wel studies die laten zien dat winterzwemmers een hogere temperatuur in de nek hebben.” Daar waar het bruin vet zit, brandt de kachel.