Herdenk op 4 mei alleen de Tweede Wereldoorlog
Ga op 4 mei weer terug naar de basis en spreek alleen over de Tweede Wereldoorlog. Zodat iedereen zelf er zijn eigen gedachten bij kan hebben, schrijft Bas Kromhout, hoofdredacteur van het Historisch Nieuwsblad.
Hoe houd je 4 mei betekenisvol voor nieuwe generaties? Aan de ene kant verdwijnen ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog uit ons midden. Voor jongeren is de oorlog lang geleden. Aan de andere kant zijn er steeds meer Nederlanders met een migratieachtergrond, met van huis uit andere geschiedenissen.
Verbreden, zeggen sommigen. Overal op de wereld zijn verhalen van oorlog, onvrijheid en genocide. Geef je die een plek, dan herkennen jongeren en mensen met een migratieachtergrond zich ook in de herdenking en kunnen we de traditie voortzetten
Maar als je dat ruimte geeft, moeten de ‘oude’ groepen spreektijd inleveren. Schrijver Robert Vuijsje stelde drie jaar geleden dat de 4 mei-herdenking wordt ‘ontjoodst’; anderen vinden dat het Nederlandse verzet te weinig aandacht krijgt. Hoe houd je iedereen betrokken als behalve de Tweede Wereldoorlog nog meer gebeurtenissen in heden en verleden, en in binnen- en buitenland moeten worden herdacht? Je zult altijd groepen tekortdoen.
Niet verbreden, maar versmallen
Het wordt ingewikkelder als het verhaal van de ene groep haaks staat op dat van de andere. Nu dreigt de meningenoorlog tussen pro-Israëlische en pro-Palestijnse activisten de harmonie rond 4 mei te verstoren. Beide groepen beroepen zich op ‘nooit weer’ en beschuldigen de tegenpartij de geschiedenis te herhalen. Via politici die een officiële rol vervullen op 4 mei raakt deze polarisatie de herdenking in het hart.
Ik denk dat het antwoord niet ligt in verbreden, maar in versmallen. Spreek tijdens de nationale herdenking alleen over de Tweede Wereldoorlog, niet over andere gebeurtenissen. Benadruk tegelijkertijd dat vrijheid, non-discriminatie en democratie universele waarden zijn, die elke generatie opnieuw moet waarborgen. Mensen kunnen in gedachten zelf een koppeling maken met 7 oktober, Gaza, Oekraïne, Soedan, het Nederlandse slavernijverleden, hedendaags antisemitisme, moslimhaat, of wat hen ook bezighoudt.
Ga te rade bij de kerk. In volkskerken zoals de katholieke kerk of de Protestantse Kerk in Nederland komen mensen met uiteenlopende politieke opvattingen. Op zondag vertalen voorgangers de Bijbelse verhalen naar de actuele leefwereld. Maar ze houden zich verre van politieke uitspraken, anders loopt een deel van de gemeente de kerk uit.
Ruimte laten voor eigen conclusies
Op eieren lopen dus. Praten in algemeenheden. Niet drammen, maar mensen de ruimte laten voor hun eigen conclusies. Dat zal voor sommigen onbevredigend zijn, maar het is de enige manier om de verbinding te behouden.
Dit betekent dat de herdenking niet kan blijven zoals die nu is. In 1961 is besloten om op 4 mei ook Nederlandse militairen te eren die na de Tweede Wereldoorlog zijn gesneuveld in conflicten of tijdens vredesmissies. De aanname was dat zij allemaal hun leven hebben gegeven voor de vrijheid. Daar kwam kritiek op, vooral omdat het Nederlandse leger in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog optrad als een bezettingsmacht. Sinds 2022 worden daarom bij de kranslegging op de Dam ook de slachtoffers van deze oorlog genoemd.
Deze stap herstelt een ongelijkheid, maar schept ook een precedent. Hoelang zal het duren voordat kransleggingen worden geëist voor de in Srebrenica vermoorde mannen, of voor de slachtoffers van het Nederlandse bombardement in Hawija? En hoe zou je zulke eisen kunnen afwijzen, zonder groepen te discrimineren? Verbreding is eindeloos, een beetje verbreden kan niet.
Wat wel kan, is de verbreding helemaal terugdraaien. Het Nationaal Comité kan stoppen met het herdenken van militairen en burgers die na de Tweede Wereldoorlog omkwamen. Dat zal ontzettend pijnlijk zijn voor de nabestaanden en in militaire kringen op weerstand stuiten. Voor hen moeten er daarom alternatieve herdenkingen komen, bijvoorbeeld tijdens de Veteranendag. Het is een onvermijdelijk offer, als je wilt dat de 4 mei-herdenking betekenisvol blijft voor de hele samenleving.
Lees ook:
Amsterdams comité denkt op 4 mei ook aan de oorlog in Gaza, tot woede van Joodse organisaties
Op de Dam gaat het op 4 mei niet over Gaza, maar op andere plekken in Amsterdam wel. Discussie over wie we herdenken is er vrijwel elk jaar, maar doordat er oorlog is tussen Israël en Hamas ligt dat extra gevoelig.
Herdenken met de kop in het zand van het verleden
Tijdgeestcolumnist Jamal Ouariachi schrijft over herdenken en trekt een parallel met de situatie in Gaza.