Von der Leyen wordt in Maastricht stevig aan de tand gevoeld

Terwijl de campagne voor de Europese verkiezingen heel voorzichtig op gang komt, wordt nu al duidelijk: de pijlen zijn gericht op Ursula von der Leyen. Het eerste ‘lijsttrekkersdebat’ tussen de acht aanvoerders van Europese partijen maandagavond had soms wel wat weg van een roast van de voorzitter van de Europese Commissie, zelf voorvrouw van de Europese christen-democraten.

„U verwatert de Green Deal door groene normen voor boeren te verlagen!”, klonk het verwijt van de lijsttrekker van GroenLinks-PvdA Bas Eickhout, hier in zijn rol als aanvoerder van de Europese Groenen. Nog verder ter linkerzijde haalde de Duitser Walter Baier uit naar haar „vernietigende bezuinigingsbeleid” en haar steun voor Israël. De Deense radicaal-rechtse voorman Anders Vistisen zei al aan het begin van het debat haar direct te willen ontslaan. „Uw termijn was een ramp!”

Het waren de – vrij spaarzame - momenten dat het echt knetterde, maandagavond in het Theater aan het Vrijthof in Maastricht. Net als vijf jaar geleden organiseerden de universiteit en de gemeente Maastricht daar het eerste Europese aanvoerdersdebat, wederom in samenwerking met de Brusselse nieuwssite Politico. In een campagne die gedomineerd wordt door de verwachte opkomst van radicaal-rechts, werd het debat vooral spannend in de dynamiek tussen de centrumpartijen en de enige radicaal-rechtse representant Vistisen.

Voor het theater op het Maastrichtse Vrijthof staan maandag foodtrucks en muziektenten. Enkele groepjes studenten hebben zich verzameld om het debat ofwel binnen in de zaal, ofwel via grote schermen buiten te volgen. Hun politieke voorkeur blijkt al snel als met name Eickhout tijdens het debat herhaaldelijk op groot gejuich kan rekenen. Voor de aanvang wordt een meisje afgevoerd als ze Von der Leyen bij binnenkomst voor „oorlogsmisdadiger” uitmaakt vanwege haar steun voor Israël.

Informele aftrap van campagne

Het debat wordt in Brussel gezien als een soort informele aftrap van de campagne en was de eerste gelegenheid waarop Von der Leyen, topfavoriet om ook de volgende vijf jaar de Commissie te leiden, zich politiek moet verweren. Vijf jaar geleden was zij geen kandidaat voor de topfunctie en werd ze uit het niets voorgedragen door de Europese regeringsleiders.

Ook dit keer staat Von der Leyen nergens op een stembiljet, maar is ze wel de officiële zogeheten ‘Spitzenkandidaat’ voor de Europese christen-democraten – moederpartij van CDA en ChristenUnie, en in de toekomst mogelijk ook NSC en BBB. Het betekent dat de Duitse nu – voor het eerst – campagne moet voeren. Recent kreeg haar imago wat krasjes door een serie schandaaltjes. In Maastricht moest Von der Leyen zich komen presenteren als dé persoon bij wie de EU de komende vijf jaar in veilige handen is.

Die rol maakte haar maandag kwetsbaar voor aanvallen ter linker- en rechterzijde, waarop Von der Leyen reageerde met haar kenmerkend stoïcijnse glimlach. De enige momenten dat ze wel fel werd, waren als ze begon over radicaal-rechts, dat „in de zak van Poetin zit” en met wie ze de samenwerking expliciet uitsloot – niet voor het eerst.

Naar de Deense rechts-radicale Vistisen haalde ze direct uit, door te wijzen op de aaneenschakeling aan schandaaltjes waarin zijn rechts-radicale ID-groep, waarbij toen ze nog in het EP vertegenwoordigd waren ook de PVV zat, is verwikkeld. Meest recent daarvan is een strafrechtelijk onderzoek in Duitsland naar Chinese beïnvloeding van een Europarlementariër. „Ruim eerst uw eigen huis op voor u ons bekritiseert”, zei Von der Leyen tegen de Deen.

Samen met Conservatieven?

Tegelijk liet ze de deur desgevraagd op een kier voor samenwerking met de partij van Europese Conservatieven, waarbij onder meer het Italiaanse Broeders van Italië van premier Giorgia Meloni en de Poolse ex-regeringspartij PiS zijn aangesloten. Mogelijke samenwerking „hangt af van de samenstelling van het Europees Parlement”, aldus Von der Leyen.

Het illustreert de moeilijke positie waarin de Duitse zit. Peilingen voorspellen een forse groei van de rechterflank van het EP, waardoor het voor Von der Leyen lastig kan worden nog coalities te sluiten als ze alle partijen rechts van haar christen-democraten bij voorbaat afwijst.

Tegelijk stak ze ook expliciet de hand uit naar de Groene Eickhout, die ze uitnodigde samen met haar de „dialoog” met boeren aan te gaan om zo de „polarisatie” tegen te gaan. Gevraagd naar het plan van haar partij om vluchtelingen voortaan buiten de EU op te gaan vangen, verwierp ze met klem dat dat zou lijken op de ‘Rwanda-deal’ die het Verenigd Koninkrijk nastreeft. „Dat is beleid van het VK en daar hebben wij niets mee te maken”, aldus Von der Leyen. Wat haar plan dan wel behelst bleef onduidelijk.