‘We moeten laten zien dat het Jodendom lééft, dat is juist ons bestaansrecht’

Je bent jong, Joods en je wilt feesten, uitbundig je eigen cultuur en identiteit vieren. Je moet plekken vinden waar je welkom bent. Je moet beveiliging regelen. Soms alleen de datum communiceren en de locatie van je feest tot het laatst geheim houden. Voor een aantal Joodse Nederlanders was het reden zelf een eigen ontmoetingsplaats te zoeken. Oy Vey zou het gaan heten, ‘ach wee’ in het Jiddisj.

„Wij gebruiken deze uitspraak ironisch”, vertelt Lilit Zeltsburg in een pannenkoekenrestaurant nabij de liberaal joodse synagoge in Den Haag. „Het past in de cultuur van kvetchen, ofwel klagen. Het collectief verwerken van tegenslag.”

Het is deze „zo karakteristieke” mentaliteit waar Oy Vey iets naast wil stellen. Trauma’s zijn er om te verwerken, niet om in te blijven hangen, stelt Lilit Zeltsburg (28), fractiemedewerker van de senatoren van GL-PvdA en actief voor Oy Vey. „Joden in Nederland zijn doorgaans dood of verdrietig. Daar doen we als gemeenschap aan mee. Al dat herdenken, al die monumenten. Wij willen een gemeenschap vormen van levende Joden. Heel érg levende Joden zelfs. Joden die leuk, gezellig, grappig en sexy zijn.”

Door ‘corona’ werd het plan voor een café ingeruild voor het netwerkidee, met een binnenste cirkel van 120 leden in een appgroep, die ieder mensen meenemen naar een waaier aan activiteiten. Het netwerk is „radicaal inclusief”: als je al twijfelt of je wel Joods genoeg bent, dan ben je het al, benadrukt Oy Vey.

Tijdens Pesach (Joods Pasen) verfde de gemeenschap samen borden. En bij Poerim in maart vulde Oy Vey de Amsterdamse feestlocatie Sexyland voor een uitbundig feest. „We hadden de grand dame van de Poolse burlesque-scene op ons feest. Die is toevallig queer en Joods. Er was ook een drag queen aanwezig. Ze las het joodse boek Ester voor.”

Poerim is een uitbundig voorjaarsfeest dat in het teken staat van de Joodse Ester, die als koningin van het toenmalige Perzië haar volk voor een genocide behoedde. Traditioneel komen gelovigen die dag verkleed naar de synagoge. Het gebedshuis was ditmaal een dansgelegenheid. „We vroegen ons wel af: hoe komt dat over? Joden die een leuk feestje gaan vieren, in een context van oorlog.”

En?

„Nou, als je van Joodse komaf bent, is er altijd wel een reden om geen feest te vieren. Maar laten zien dat het Jodendom lééft, dat is juist ons bestaansrecht. Het feest was fantastisch prachtig. We hebben de oorlog niet genegeerd, hielden een inzameling voor Combatants for Peace, een Palestijns-Israëlische organisatie die zich inzet voor een oplossing voor het conflict in Israël en Palestina.”

Hoe zien ouderen Oy Vey?

„Sommige oudere queer Joden zijn heel blij met ons. Maar ik hoor ook dat mensen het moeilijk vinden, zoveel joligheid, bang zijn dat als we weer gaan leven, er geen oog meer is voor wat we zijn kwijtgeraakt.”

Intussen klinkt overal kritiek dat Israël schuldig is aan genocide.

„Ik zie het gevaar dat je de kwestie zo heel juridisch maakt en dat je hiërarchie introduceert in misdaden tegen de menselijkheid. Alsof iets alleen écht erg is als het genocide genoemd mag worden. Dat leidt allemaal af van waar het om gaat: dat er gewoon tienduizenden mensen gedood zijn. Het moet over hun ervaringen gaan, niet over woorden en definities.”

De oorlog lijkt ook tot een wederopleving van antisemitisme te leiden. In 2023 waren er 880 antisemitische incidenten tegenover 549 in 2022. Wat merkt u daarvan?

„Ik voel me soms in de steek gelaten door mijn progressieve vrienden. Sommigen stonden echt te juichen na 7 oktober, omdat dit de dekolonisatie van Palestina zou inluiden. Terwijl die dag honderden mensen werden vermoord en vrouwen werden verkracht. Ik krijg nog steeds berichten van mensen die zeggen eraan te twijfelen. Zeker, The New York Times heeft een artikel over die verkrachtingen teruggetrokken, maar er ligt nog steeds een VN-rapport. Het gaat me vooral om de bijsmaak van zulke vragen. Het is bijna alsof ze hopen dat het verzonnen is.”

Deze dinsdag eindigt Pesach. Was dit feest nu anders?

„Waarom is deze avond anders dan andere avonden, vragen we elkaar elk jaar tijdens de sedermaaltijd. We herdenken zo de bevrijding van het Joodse volk uit Egypte, maar we gebruiken die vraag vervolgens om samen aan tafel te reflecteren op wat vrijheid betekent in de context van nu. En ja, zolang ik leef, of eigenlijk al veel langer, vindt in Israël een bezetting plaats. Daarin is 7 oktober en de reactie erop weer een escalatie. Wat Israël aan het doen is, kan niet, moet niet en mag niet.”

Komend weekend is het 4 en 5 mei. Hoe staan jullie dáárbij stil?

„We organiseren een filmfestival, in filmtheater Kriterion in Amsterdam. Het verbindende thema is diaspora. De Joodse cultuur is méér dan alleen Israël. We zijn nog altijd overal.”

Lees ook Nederlandse Joden ervaren nu dubbel onbehagen