Op TikTok is er volop mededogen met de oudste dochter
‘Ben je gelukkig of ben je een eerstgeborene en ook een meisje?’ wordt er op X gevraagd. Mocht je de oudste dochter zijn, dan lijd je wellicht aan ‘The Eldest Daughter Syndrome’ – dat ervan uitgaat dat de geboortevolgorde bepaalt wie we zijn. Klopt dat?
Heb jij een intens verantwoordelijkheidsgevoel? Ben je een people pleaser? Vind je het lastig om je grenzen aan te geven en wil jij overal in uitblinken? Dan zou het zomaar kunnen dat je last hebt van The Eldest Daughter Syndrome (EDS). Tenminste, als we de Amerikaanse familietherapeut Kati Morton moeten geloven. In een TikTok-video, die inmiddels al ruim zes miljoen keer bekeken is, somt ze de kenmerken van deze ‘aandoening’ op (onder andere: wrok jegens je broers en zussen, angstgevoelens, moeite met relaties, schuldgevoel).
Een greep uit tweets die ook viral gaan: ‘Ben je gelukkig of ben je een eerstgeborene en ook een meisje?’; ‘Ze is een 10 maar ook een oudste dochter met agressiviteitsproblemen’; ‘OUDERS!! GA IN THERAPIE IN PLAATS VAN OP JE OUDSTE DOCHTER TE LEUNEN!!!’
Net zoiets als een horoscoop?
Oudste dochters staan in de spotlight op sociale media (eindelijk, zullen sommigen van hen denken). En dat zet aan het denken: is de positie die een kind inneemt in een gezin inderdaad van invloed op diens mentale gezondheid – of zelfs persoonlijkheid – of is de geboortevolgorde net zoiets als een horoscoop (waar iedereen zichzelf uiteindelijk in kan herkennen)?
Het zijn bekende stereotypen; de eerste kinderen zijn betrouwbaar en presteren goed, de middelste sociaal en rebels (en vaak vergeten) en de jongsten charmant – soms manipulatief. “Maar we moeten voorzichtig zijn”, zegt expert van het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) Anita Kraak. “Mensen hebben de neiging om dingen in hokjes te plaatsen, zeker pubers en adolescenten, omdat ze zoeken naar hun identiteit en ergens bij willen horen. Maar die labels zijn vaak te simpel. En als je wel dingen herkent, dan is het nog steeds riskant om de kenmerken te problematiseren en te medicaliseren. Het oudstedochtersyndroom klinkt als een ziekte.”
Wat de wetenschap zegt
Uit onderzoek blijkt dat de verschillen in persoonlijkheden gemeten aan de hand van geboortevolgorde niet eenduidig, en klein zijn. Er spelen veel andere factoren mee, zoals de investering van de ouders, de plek in het gezin, de omvang van de familie, de wens om een unieke persoonlijkheid te ontwikkelen en opvoeding. Kraak: “En kinderen worden niet alleen door ouders opgevoed. Ook sportcoaches, leraren en vrienden hebben hierin een rol.”
Ondanks het gebrek aan wetenschappelijk bewijs zullen sommige eerstgeboren vrouwen zweren bij deze theorie. Ook twee geraadpleegde gezinstherapeuten herkennen het ‘syndroom’, ook al zullen ze het zelf nooit zo noemen. Zonder de video te bekijken – ze zijn geen TikTokkers – noemen ze enkele kenmerken op: verantwoordelijkheidsgevoel, prestatiedrang, het goed willen doen en moeilijk grenzen aangeven komen volgens hen vaker voor bij oudste kinderen. De therapeuten maken geen onderscheid tussen vrouwen en mannen. Daarbij waarschuwen ze dat er altijd meer factoren meespelen.
De oudste zijn is niet negatief
“Eerstgeboren kinderen krijgen vaak als eerste taakjes van hun ouders”, zegt transculturele systeemtherapeut Sharon Blijd van de praktijk Ibalansz. “Ze passen bijvoorbeeld op hun broertjes en zusjes. Dat zie je in bijna elke cultuur. Zelf ben ik van Surinaamse afkomst en de oudste dochter. Bij ons was het heel vanzelfsprekend dat er meer van mij verwacht werd. Het kan voorkomen dat mensen later in hun leven daardoor het gevoel hebben dat ze de hele wereld moeten redden. In therapie is het soms fijn om na te denken over wat het betekent voor jou om bijvoorbeeld de oudste dochter te zijn binnen jouw culturele context, net zoals over andere invloeden die een mens vormen tot wie die is.”
Ook psychiater-psychotherapeut Reinout Graaff, die onder andere gezinstherapeuten traint, doet in de opleiding vaak oefeningen met de positie die iemand inneemt in het gezin, of in de ‘kinderrij’, zoals hij het noemt. Ook in therapiesessies komt het terug. “Soms zijn de oudsten wat verantwoordelijker”, zegt ook hij. “Maar we moeten oppassen met het veralgemeniseren van dit soort lijstjes. Als je die eigenschappen zo ziet, zou je die ook op een middelste kind kunnen plakken.”
Wat hij ook ingewikkeld vindt, is dat er wat ‘slachtofferigs’ in zit. “Alsof je een gedupeerde van je gezin bent. Terwijl de oudste zijn ook veel veerkracht kan geven.” Daar sluiten Kraak en Blijd zich bij aan. “Oudste kinderen kunnen vaak goed leidinggeven”, zegt Blijd. “En organiseren.”
Lees ook:Altijd de lieveling of de rebel
Het oudste kind van een gezin lijkt anders in het leven te staan dan de jongste. Toch sluit de wetenschap na 150 jaar onderzoek enig effect uit. Waarom schieten we toch zo snel weer in onze oude rol?