Op posters in Oeganda staan Donald Trump en Saddam Hussein er als Rambo op

Zoek de verschillen: de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un en de Amerikaanse oud-president Donald Trump als actiehelden naast elkaar. Op een grote kalenderplaat gedrukt in de Oegandese hoofdstad Kampala zie je de verschillen niet meteen. Ja, de hoofden zijn verschillend, maar de torso’s van beide mannen zijn die van actiehelden. Als Rambo’s die met geweld ‘problemen’ oplossen, staan ze tegenover elkaar met daar tussenin een enorm wapenarsenaal.

‘The World War III’ is de naam van de poster waarin beiden als gelijkwaardige tegenstanders in een spannend verhaal worden neergezet. Het is slechts een van de vele politieke posters die in drukkerijen in Kampala worden geproduceerd, en waarvan nu een selectie in de tentoonstelling Robocop in Uganda. Politieke posters als verzet in de Kunsthal Rotterdam is te zien.

Vaak dienen deze posters als nieuwsbron (de stand van de wereld op een poster), andere keren als politieke pin-ups, waarop de helden al dan niet met ontbloot bovenlijf zijn afgebeeld. Niet alleen Trump en Kim Jong-un worden op die manier heldhaftig afgebeeld. Op andere posters zie je ook Osama bin Laden, Moammar Gaddafi of Saddam Hussein met vergelijkbare gespierde lichamen.

Lees ook De anabole actieheld domineerde in de jaren 80 Hollywood – maar is nu gelukkig vervangen door echtere mensen

Westers imperialisme

Het is ongemakkelijk om terroristen of dictators als helden afgebeeld te zien. Ook strookt de manier van afbeelden niet met wat in de 21ste eeuw in het Westen als een actieheld geldt: daar heeft de gevoelige held in de vorm van Barbies vriendje Ken inmiddels de plaats ingenomen van Robocop of Rambo.

Volgens de Belgische politicoloog Kristof Titeca, die dit soort posters sinds 2003 verzamelt en de tentoonstelling in de Kunsthal heeft samengesteld, heeft de keuze voor deze ‘helden’ onder meer te maken met het westers imperialisme dat op deze posters wordt aangepakt. Wat de westerse wereld ziet als aanval op zijn waarden, wordt op de posters juist omarmd als moedig verzet tegen die waarden. Dat deed men in de jaren 2000 bijvoorbeeld door enerzijds Osama bin Laden en Saddam Hussein als held neer te zetten en oud-president George Bush jr. als klein mannetje in zijn bed – terwijl het hoofd van Saddam Hussein door de ramen kijkt. Het ridiculiseren van het Westen geeft macht.

Vooral Saddam Hussein en Bin Laden werden als ‘vechters tegen het westers imperialisme’ op de posters afgebeeld. Het gaat daarbij volgens Titeca niet zozeer om hun religieuze visie of het geweld dat zij gebruikten, maar om het gegeven dat je kan opstaan tegen een dominerende macht.

Ondertussen sta je wel even te kijken als op een poster met historische leiders Gaddafi naast Nelson Mandela staat afgebeeld, of Osama bin Laden, Mahatma Gandhi en George Washinton samen op diezelfde poster staan.

Draagstoel

Je moet het op een lijn plaatsen van geweld en geweldloosheid in de context van de geschiedenis van het land zien, benadrukt Titeca in de catalogus bij de expositie. In Oeganda gingen machtswisselingen gepaard met militair geweld. Elke nieuwe president werd afgezet met veel geweld. Neem Idi Amin, die naar schatting tussen de 80.000 en 300.000 doden op zijn geweten heeft toen hij tussen 1971 en 1979 president van Oeganda was. Het trauma van die terreur is evident, maar er zijn nog genoeg mensen die bewondering hebben voor deze leider vanwege zijn charisma. Hij maakte de Britten – die Oeganda tot 1962 als kolonie hadden – belachelijk door bijvoorbeeld posters te laten drukken waarop hij zelf zit in een ‘sedan draagstoel’ die door Britse militairen werd getild. Of op een andere poster: Idi Amin als veroveraar van het Britse Rijk waarbij Europeanen voor hem knielen en vlak voordat hij wordt beëdigd. De Britten met humor op de knieën dwingen, dat dwingt bij de Oegandezen nog steeds respect af.

Een speciale plek neemt de Libische leider Gaddafi in. Hij was in Oeganda bij velen lang een held omdat hij niet alleen de huidige president Museveni aan de macht hielp, maar ook geld pompte in de Oegandese economie. De grootste moskee in Oost-Afrika werd met zijn geld in Kampala neergezet. De grootste religieuze minderheid in Oeganda – rond de 15 procent is moslim in dit grotendeels christelijke land – ziet hem nog steeds als de man die opkomt voor hun minderheid in Oeganda. De keerzijde van dit gevecht tegen het Westen wordt overigens ook op de posters verbeeld, zoals op de poster ‘Death has no escape’ waarop Gaddafi, Bin Laden en Saddam Hussein vlak voor hun dood zijn afgebeeld. Op een andere poster van alleen Saddam Hussein staat er ‘Born a Poor Boy, Died a Hero (RIP)’.

Nieuwsberichten

De posters fungeren ook nog als nieuwsberichten. ‘Taliban Takeover’ luidt een van de opschriften. Hier gaat het niet om een verheerlijking van de Taliban; naast leiders van de Taliban (in hun eigen kleren en niet extra gespierd) staan ook foto’s van geweld en vluchtende Afghanen afgebeeld. Op een kalender uit 2023 staan Zelensky en Poetin (wel beide als actiemannen afgebeeld) tegenover elkaar, terwijl er in kleine beelden een samenvatting wordt gegeven van het geweld, een kaart van Oost-Oekraïne, en Amerikaanse en Chinese ontmoetingen. Aan welke kant de makers van de posters staan in het conflict spreekt er niet uit. In een land waar veel mensen geen tv hebben zijn ze een manier om wereldnieuws te brengen, aldus Titeca.

Niet alleen de wereldpolitiek komt aan bod, ook filmsterren of lokale politici zijn afgedrukt. President Museveni als actieheld en ook zijn opponent Bobi Wine worden verheerlijkt als sterke mannen met gespierde lichamen en een arsenaal aan wapens. De posters hebben een dermate grote impact dat Museveni, die al sinds 1986 aan de macht is, vlak voor de laatste verkiezingen de drukpersen in beslag liet nemen waarop deze posters worden gemaakt. Degenen die de posters met Bobi Wine hadden gemaakt werden opgepakt, de posters die de regering niet welgezind waren, werden vernietigd.

Dit wereldbeeld waar dictators en terroristen als clichéhelden worden neergezet, mag op zichzelf verontrustend zijn. Maar wanneer je rol als brenger van ‘nieuws’ zo wordt ingeperkt, blijkt het toch noodzakelijk.