Duitse onderzoeker: ‘Radicaal-rechtse media zijn een eenvoudig te maken product’

Het was een buitengewone gebeurtenis: het radicaal-rechtse Duitse magazine Compact riep kiezers op om de radicale anti-immigratiepartij Alternative für Deutschland (AfD) financieel te steunen bij de komende Europese en regionale verkiezingen. „Laten we helpen om veel nieuwe stemmers voor de AfD te werven”, schreef de hoofdredacteur van het maandblad, Jürgen Elsässer, eind januari bij zijn oproep geld in te zamelen.

Ongeveer 60.000 euro was al binnen, nog eens 30.000 euro ontbrak om een groot concertpodium te financieren, waarmee AfD-politici door het land zouden reizen en bij de verkiezingen voor een „rechtse golf” in Duitsland zouden moeten zorgen. Maar dat lijkt er niet van te komen.

Volgens interne rapporten van de AfD, waaruit de Berlijnse krant taz citeert, moet de radicaal-rechtse partij de geplande donatie van Compact afwijzen, als ze zelf niet in de problemen wil komen. De partij gaat ervan uit dat de donaties niet zijn toegestaan, omdat de oorspronkelijke donateurs anoniem blijven. Zogeheten ‘stroman-donaties’, waarbij de geldgevers onbekend blijven, zijn illegaal onder de Duitse partijenwetgeving. De AfD werd in 2021 al eens veroordeeld tot een boete van 400.000 euro vanwege een illegale partijdonatie.

Lees ook Politicus pleit voor verbod van de AfD

Radicaal-rechtse media, die zoals in het geval van Compact actief politieke partijen steunen, zijn wijdverbreid in Duitsland. Volgens een wetenschappelijk onderzoek uit 2022 heeft het maandblad met ongeveer 600.000 maandelijkse websitebezoekers en 33.000 volgers op X, niet eens de meeste lezers. Media als Reitschuster en Tichys Einblick zijn tijdens de coronapandemie gegroeid en halen ongeveer 5 miljoen websitebezoekers per maand en hebben elk meer dan 100.000 Twitter-volgers en YouTube-abonnees.

Felix Schilk doet aan de universiteit van Tübingen onderzoek naar rechtse platforms in Duitsland en Europa. Hij specialiseert zich in de marktomstandigheden waarin ze afgelopen jaren tot bloei zijn gekomen.

Duitsland heeft zo'n vijftien media in het radicaal-rechtse spectrum. Hoe overleven ze in tijden van financiële problemen in de hele mediabranche?

„De markt is sterk gediversifieerd. Nieuwe online projecten richten zich op de typische neonazistische, geschiedenisrevisionistische onderwerpen, maar hebben daarnaast ook een populistische uitstraling. Ze proberen te schrijven over onderwerpen die ook conservatieve kiezers die CDU stemmen aanspreken.

„Een andere ontwikkeling is dat er de afgelopen tien jaar veel nieuwe media zijn opgericht met steun van rijke ondernemers, zoals momenteel te zien is bij het rechtse platform Nius van voormalig Bild-hoofdredacteur Julian Reichelt. Zijn project wordt gesteund door de Duitse miljardair Frank Gotthardt.”

Hoe verklaart u die ontwikkeling?

„Het gaat erom invloed uit te oefenen op het politieke discours. Magazines als Compact of Nius hebben niet zo veel last van de moeilijke marktomstandigheden, omdat ze meer opiniebedrijven zijn dan klassieke media. Compact heeft naast tijdschriften ook een webshop, organiseert conferenties, gaat naar demonstraties.

„Deze radicaal-rechtse media leven daarnaast deels ook van donaties. Er zijn veel radicaal-rechtse mensen die welgesteld zijn, middelgrote ondernemers bijvoorbeeld. Zij voeden de beweging. Een groot onderzoek van Der Spiegel toonde onlangs aan dat enkele ondernemers bedragen van vijf tot zes cijfers aan Compact doneren.”

TikTok verandert het mediagebruik van veel mensen volledig. Heeft dit ook invloed op de radicaal-rechtse media in Duitsland?

„Ik ben nog niet echt gestuit op nieuwrechtse media op TikTok. De AfD is wel erg aanwezig op het medium. We weten dat de AfD veel geld investeert in haar TikTok-strategie en dat toespraken in het parlement en televisieoptredens zich goed lenen om vervolgens in stukjes op TikTok te worden geüpload.”

Hoe kon er zo’n markt voor nieuwrechtse media ontstaan? Hebben traditionele media bepaalde onderwerpen laten liggen, een lacune laten ontstaan?

„Ik heb een probleem met de term ‘lacune’. Natuurlijk voorzien radicaal-rechtse media in een behoefte, maar dat is een breed begrip. Er is ook behoefte aan afleiding, aan reclame, aan sensationeel nieuws. Het is alleen de vraag hoe je daarmee omgaat, of je deze behoeften versterkt.”

Wat bedoelt u daarmee?

„Radicaal-rechtse media zijn een heel eenvoudig te maken product, omdat de makers niet veel onderzoek hoeven te doen of zorgvuldigheid hoeven te tonen. In principe staat wat ze schrijven al min of meer vast. Je hoeft alleen maar het onderwerp te kiezen. In welke grote verhalen je het plaatst, met welke vijandbeelden je werkt, dat is eigenlijk altijd hetzelfde. Daarom wordt het internet overspoeld met deze platforms.”

Na een onthulling dat er door Duitse politici van onder meer de AfD werd gesproken over deportaties van migranten en mensen met een migratie-afkomst, protesteerden wekenlang elk weekend duizenden mensen tegen de AfD. Hebben deze demonstraties invloed op de berichtgeving in de rechtse media?

„Vrij snel werd geprobeerd het verhaal een andere kant op te duwen en de reputatie van Correctiv, het onderzoekscollectief dat de onthullingen deed, in twijfel te trekken. In radicaal-rechtse media verschenen toen verhalen dat er een samenwerking was tussen Correctiv en Facebook. Dat klopt, maar het is niet problematisch. Facebook werkt met veel fact checkers samen om zijn algoritmes beter te maken in het detecteren van desinformatie.”

U analyseert radicaal-rechtse mediaplatforms in Europa. Ziet u overeenkomsten tussen de landen?

„De zogenoemde ‘alternatieve media’ die in Europa circuleren, houden elkaar in de gaten. Ze leren van elkaar, behandelen vergelijkbare onderwerpen en interviewen zelfs dezelfde mensen.

„Onlangs onthulde de Tsjechische inlichtingendienst dat het radicaal-rechtse, Europese nieuwsplatform Voice of Europe wordt gefinancierd door Rusland. Rechtse parlementsleden in het Europees Parlement zoals het AfD-lid en lijsttrekker Maximilian Krah (van wie een medewerker onlangs gearresteerd is op verdenking van spionage voor China) worden beschuldigd van het verspreiden van Russische propaganda. Dat soort dingen draagt bij aan een overeenstemming van de standpunten van radicaal-rechtse alternatieve media in Europa.”