Als een bosbrand gaat ‘lopen’, kan het razendsnel misgaan
Een grote bosbrand op de Utrechtse Heuvelrug? Vroeger leek het ondenkbaar. Maar door klimaatverandering is het niet meer de vraag óf het gebeurt, maar wanneer.
Het is een heerlijke lentedag. De zon brandt, mensen zoeken verkoeling in het zwembad van de camping. Het terrein zit met achtduizend kampeerders propvol. Wat niemand verwacht, gebeurt toch: een plotselinge brand in het nabijgelegen bos loopt uit de hand. De camping moet plotsklaps ontruimd worden. Paniek!
Het is een scenario dat doet denken aan Spanje of Italië, maar ook de brandweer in Nederland houdt ernstig rekening met deze situatie. De risico’s zijn het grootst in een gebied als de Utrechtse Heuvelrug, waar in en om het natuurgebied dorpjes liggen, net als vijfenveertig campings, tientallen zorgcentra en twee dierentuinen.
“We zijn al een aantal keer door het oog van de naald gegaan”, zegt Marcel Geluk, specialist natuurbranden voor de Utrechtse brandweer. “Een natuurbrand hoeft hier niet eens zo heel groot te worden om veel impact te hebben. Er is altijd wel iets dichtbij.” Door de wind kan het vuur ‘gaan lopen’ en zich in korte tijd razendsnel uitbreiden: “We hebben verschillende keren gehad dat-ie richting de bebouwing liep. Dat konden we nog nét beheersen”, zegt hij. “De kans dat het een keer niet lukt om er op tijd bij te zijn, is groot. Dat gaat komen.”
Nederland is zich te weinig bewust van risico’s
Geluk is natuurbrand-expert bij de Utrechtse brandweer en landelijk adviseur. Hij en zijn collega’s bereiden de corpsen – en Nederland – zo goed mogelijk voor op die keer dat een brand wel wegloopt. “Door de klimaatverandering worden de extremen groter. Nu is het natter dan normaal, maar straks heb je weer droge periodes. Die komen vaker voor en duren langer.”
Vooral dat laatste is een probleem: “Niet iedere vegetatiesoort droogt even snel uit. Naarmate een droge periode langer duurt, wordt steeds meer vegetatie brandstof,” zegt hij. “Een eik of een beuk krijg je niet zo snel in de brand. Naaldhout is veel gevoeliger.” Laat de Heuvelrug, net als veel Nederlandse bossen, nou net vol staan met dat laatste. “In 2022 hadden we hier al een situatie die in Frankrijk als normaal wordt gezien.”
Ondanks waarschuwingen van experts lijkt Nederland zich nog weinig bewust van de risico’s. De kans dat er doden vallen bij grote branden is er zeker, blijkt ook uit een rapport in opdracht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Van alle mogelijke problemen als overstromingen, hitteproblemen en stormen, is de waarschijnlijkheid van een zware natuurbrand met veel impact het grootst.
Gelukkig zit de brandweer niet stil. De afgelopen jaren bouwden de korpsen aan hun wapenarsenaal in de strijd tegen de brand. Het meest in het oog springende wapen is de Unimog: een combinatie van een tractor en een bluswagen met 3.500 liter water en drie ingebouwde waterkanonnen, waardoor hij rijdend kan blussen. Dat laatste is belangrijk, zegt Geluk: “Normaal stop je bij een gebouw. Je zet de auto op de handrem, rolt de slang uit en gaat aan de slag. Dat kan in de natuur niet.”
Bewoners en bedrijven moeten steentje bijdragen
In de kazernes rondom de Heuvelrug staan er zeventien. Dat is hard nodig ook: “Als je bij een gebouwbrand vier wagens inzet, is het een grote brand. Bij een natuurbrand is het niets.” Tegenwoordig gaan de Unimogs enkele tientallen keren per jaar het bos in om branden te blussen. De verwachting is dat dat meer wordt.
Minstens even belangrijk, maar minder in het oog springend, zijn de preventieve maatregelen, zegt Geluk. “Het belangrijkste is om een brand vroeg te ontdekken.” In droge periodes gaan er vliegtuigjes de lucht in om snel branden op te sporen. Ook kijkt hij naar de bruikbaarheid van satellieten en zelfstandig vliegende drones. Ook is regeren vooruitzien: “In de natuur heb je geen brandkranen. Dus hebben we putten naar het grondwater geslagen, soms tot zeventig meter diep.” Op die manier hoeft een Unimog, die zelfs met 3.500 liter binnen zes minuten leeg kan zijn, maximaal een kilometer te rijden om bij te tanken.
Ondanks alle maatregelen, kan Nederland nog veel meer doen om de risico’s in te dammen. Dat zit ’m niet alleen in een landelijke aanpak. Ook bewoners en bedrijven moeten hun steentje bijdragen. “Ik kan niet genoeg benadrukken dat we het samen moeten doen. De insteek voor ons is vroege ontdekking. We willen mensen er bewust van maken dat ze snel bellen als er iets is,” zegt Geluk. “We hebben geleerd met water te leven. Nu moeten we leren met vuur te leven.”
Lees ook:
Miljoenen voor meer natuurbrandpreventie in Nederland
Het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit wil 72 miljoen euro vrij maken voor natuurbrandpreventie. Er moet onder andere een nieuw expertisecentrum komen.