Formatie nadert climax: de dag om knopen door te hakken, is nabij
Slepend, ruziënd, moeizaam, maar nog altijd in leven: de formatie kruipt naar de week van de waarheid. Nu de deadline van 15 mei nadert, zijn er twee struikelblokken die onoverkomelijk kunnen blijken.
Informateur Richard van Zwol is niet van de grote woorden, een leven lang ambtenarij heeft sporen nagelaten. Toch sprak hij afgelopen dagen van een ‘finaleweek’, die eraan zit te komen in de formatie: die vanaf maandag 6 mei.
Alle moeizame onderhandelingen, alle openlijke klachten van Geert Wilders en alle netelige berichten op X ten spijt, valt pas dan het oordeel. Zit een kabinet gestut door PVV, VVD, NSC en BBB erin of niet?
De formatie staat al een paar dagen ogenschijnlijk in de pauzestand. Er is reces, Wilders was naar Hongarije voor een speech onder rechtse vrienden en NSC-leider Pieter Omtzigt staat een paar dagen in de modus ‘privé’. Hooguit zullen onderling telefoontjes en e-mails worden uitgewisseld – “Bilateraaltjes,” aldus Van Zwol.
Binaire uitslag
Pas op 6, 7 en 8 mei steken de vier partijleiders de koppen weer bij elkaar. Met name woensdag 8 mei wordt spannend: door de tussenkomst van Hemelvaart is dat het laatste moment dat knopen kunnen worden doorgehakt, want op 15 mei leveren de formateurs hun werk op. En de uitslag is binair: er komt een kabinet van deze vier of niet.
De facto weet de buitenwereld nog weinig over hoe kansrijk de formatiepoging is. Over welke afspraken in de maak zijn, is nauwelijks iets uitgelekt – hooguit dat wordt bekeken of er weer 130 kilometer per uur kan worden gereden op de snelwegen. Dat wordt gekeken naar halvering of zelfs afschaffing van het eigen risico in de zorg. En dat de NPO kan uitzien naar een bezuiniging van 200 miljoen euro.
Ook al die berichten zijn ‘slechts opties die op tafel liggen’, zeggen betrokkenen. En hangen vooral samen met de vraag: kan het wel en hoe pakt het financieel dan uit?
Scenario’s doorrekenen
De partijen hopen daarop antwoord te krijgen van het Centraal Planbureau. De rekenmeesters aldaar gebruiken komende week om ‘scenario’s’ door te rekenen. Saillant is dat wel, omdat BBB, PVV en NSC het eigen verkiezingsprogramma niet lieten doorrekenen, omdat het CPB te eenzijdig zou kijken naar de effecten van beleid. BBB-leider Caroline van der Plas vindt het nu toch wel nuttig. Gaat ze dan ook akkoord met de conclusies van het CPB als die tegenvallen? “We zien wel wat er gebeurt. Dat zijn als-danvragen. Als m’n tante een piemel had gehad, was het mijn oom geweest.”
Wat niettemin helder is: de partijen willen zich aan de Europese begrotingsregels houden. Dat betekent zeer waarschijnlijk dat er moet worden bezuinigd en dat niet alle plannetjes van partijen kunnen doorgaan. Of Wilders zijn vurige belofte het eigen risico af te schaffen gestand kan doen, is dus de vraag. Net als: pikt hij het, als dat niet het geval is?
Een ander potentieel struikelblok is het onderwerp asiel. Er ligt een pakket maatregelen om de instroom te beperken, maar de vraag is hoe ver dat gaat. Zo is besproken om de vastgelopen asielopvang formeel tot ‘crisis’ te bestempelen, maar dat zou kunnen botsen met internationale verdragen. Daarbij is het weer de vraag of Pieter Omtzigt, die ‘goed bestuur’ tot mantra heeft verheven, kan leven met de afspraken. “U kent onze agenda, u kent onze uitgangspunten, we staan voor de rechtsstaat. Die heb ik hoog te houden,” herhaalde hij de afgelopen week nadrukkelijk.
Akkoord op hoofdlijnen
Zo liggen er nog levensgrote bouwstenen, terwijl de formatie zich in een parttime-modus lijkt te voltrekken, zeker de komende week. De afgelopen periode werd zelden langer gepraat dan drie uur aan één stuk, nooit op vrijdagen, zelden op maandag en vaak nog in afwezigheid van Dilan Yesilgöz, die ook als justitieminister nog op pad was.
Volgens Omtzigt hoeft dat allemaal geen probleem te zijn. “Weet je, het hoeft niet per se met heel lange sessies. En ook niet per se door bij elkaar te zitten.”
Omtzigt zegt bovendien dat er ook niet over hele lappen tekst hoeft te worden vergaderd: “Het gaat nog steeds om korte teksten, want we werken aan een akkoord op hoofdlijnen.” In VVD-kring valt niettemin al te horen dat veel partijen toch graag details afspreken als het om de grote thema’s gaat.
Hoe kort die uiteindelijke afspraken ook mogen zijn: of een akkoord überhaupt mogelijk is, blijft de vraag. In de ‘finaleweek’ volgt het antwoord.