Vruchtensap en havermelk belast als suikerhoudende drank? Kabinet laat de Kamer zelf kiezen

Waarom vraagt de Tweede Kamer om zo’n nieuwe belasting?

In oktober vorig jaar steunden 120 Kamerleden een voorstel van de ChristenUnie om de bestaande belasting op alcoholvrije dranken voortaan te baseren op het suikergehalte van de drank. Een Kamermeerderheid vindt het wenselijk dat Nederlanders minder suiker binnenkrijgen, omdat suiker een echte dikmaker is. Obesitas is ook in Nederland een groeiend probleem met negatieve gevolgen voor de volksgezondheid, wat tevens leidt tot hogere zorgkosten.

Zeven Europese landen hebben al zo’n suikertaks, waaronder Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. In die landen heeft de belasting een positief effect gehad. Omdat een suikertaks prijsverhogend werkt, daalt de verkoop van zoete dranken na invoering aanzienlijk.

Veel fabrikanten passen bovendien hun receptuur aan: ze stoppen minder suiker in hun dranken om in een lager belastingtarief te vallen. In Groot-Brittannië daalde het suikergehalte van de belaste dranken in vier jaar met 43,7 procent.

Nederland heeft dit jaar toch al zo’n suikerbelasting ingevoerd?

Dat is een wijdverbreid misverstand. In de volksmond wordt over een suikertaks gesproken, maar dat is het niet. Nederland kent sinds 1993 een verbruiksbelasting op alcoholvrije en alcoholarme dranken. Die belasting is een vlaktaks en maakt geen onderscheid op basis van suikergehalte.

In het coalitieakkoord uit 2022 stond dat het vierde kabinet Rutte ‘de belasting op suikerhoudende dranken’ zou verhogen. Een ietwat vreemde formulering, want Nederland heeft zo’n belasting dus niet: voor suikervrije cola geldt hetzelfde tarief als voor gewone cola.

De motivatie voor het invoeren van de verbruiksbelasting was in 1993 puur financieel: meer geld voor de schatkist. Het ontmoedigen van suikerconsumptie was geen doel. Wel besloot het kabinet destijds uit gezondheidsoverwegingen zuivel- en sojadranken belastingvrij te laten. Die uitzondering geldt nog steeds.

Met ingang van dit jaar is daar een uitzondering voor (suikervrij) mineraalwater aan toegevoegd, omdat dit de consumptie van gezonde watertjes stimuleert ten nadele van de verkoop van suikerhoudende dranken. Daar komt mogelijk het misverstand vandaan dat het kabinet in januari een suikertaks heeft ingevoerd: omdat de totaalopbrengst voor de schatkist gelijk moest blijven, is de belasting op andere alcoholvrije dranken in 2024 met 51 procent verhoogd.

Vier maanden na deze wijziging wil de Tweede Kamer het dus toch anders doen?

De Kamer vroeg daar in oktober al om, maar toen was het te laat om zo’n suikertaks per 2024 in te voeren. Het belastingvrij maken van mineraalwater was voor dit jaar het hoogst haalbare.

De forse verhoging van de verbruiksbelasting op andere alcoholvrije dranken heeft onbedoelde effecten, werd vorige maand duidelijk. Fruitsappenfabrikant Riedel, producent van onder andere Appelsientje, DubbelFrisss en CoolBest, brengt een nieuwe reeks fruitsappen met een vleugje zuivel op de markt om de verbruiksbelasting te ontwijken.

Alcoholvrije dranken hoeven namelijk maar 0,02 procent melkvet te bevatten om onder de uitzonderingsregel voor zuiveldranken te vallen. Die nieuwe serie fruitsappen bevat niet per se minder suiker dan de oude Appelsientje.

De uitzondering voor zuiveldranken is sowieso achterhaald, vinden kabinet en Kamer. Chocolade- en frambozenmelk bevatten namelijk heel veel suiker en zijn daarom nauwelijks gezonder dan frisdrank. Het is ook onlogisch dat sojamelk belastingvrij is, maar allerlei nieuwe zuivelalternatieven als haver- en rijstmelk niet.

Waar zitten de politieke meningsverschillen?

Een pijnpunt zijn de pure vruchtensappen. Frisdrankfabrikanten kunnen het suikergehalte naar believen verlagen in reactie op een suikertaks, maar sapmakers niet. Hun dranken bevatten meestal net zoveel suiker als frisdrank, maar de producenten kunnen dat gehalte niet beïnvloeden, omdat die suiker nu eenmaal in de grondstof zit, de vruchten.

De Eerste Kamer wil daarom dat de suikerbelasting een verschil maakt tussen toegevoegde en natuurlijke suikers. Helaas is dat onmogelijk, heeft het kabinet vrijdag in een Kamerbrief gemeld. De douane, de instantie die moet controleren en handhaven, kan in het laboratorium natuurlijke suikers niet onderscheiden van toegevoegde suikers.

Wat wel kan, is vruchtensappen als categorie uitzonderen van de suikerbelasting, net als mineraalwater. Het nadeel daarvan is dat dit uit gezondheidsoverwegingen geen hout snijdt, want suikers uit fruitsap zijn net zo slecht voor het lichaam als suikers uit frisdrank.

De uitzondering voor zuivel- en sojadranken zou juist kunnen vervallen, omdat die niet goed te beargumenteren is. Het kabinet legt de Tweede Kamer een aantal varianten van de nieuwe wet voor. Elk van die varianten telt vijf belastingschijven: hoe meer suiker, hoe hoger het tarief. Vanwege de complexiteit kan de gedifferentieerde suikerbelasting op zijn vroegst in 2026 in werking treden.