De strafzaak tegen leden van de extreemrechtse Reichsbürger-beweging gaat vandaag van start in de rechtbank in Stuttgart. Het netwerk rond de adellijke vastgoedprins Heinrich XIII Reuss, ook wel 'prins Reuss' genoemd, zou een bloedige staatsgreep hebben gepland. Het proces komt op een moment dat extreemrechts weer een serieus thema is in Duitsland.
Het was volgens Duitse media een van de grootste antiterreuroperaties in de Duitse geschiedenis. Ruim drieduizend agenten, onder wie speciale eenheden, vielen op de vroege ochtend van woensdag 7 december 2022 huizen en kantoren binnen in elf van de zestien Duitse deelstaten.
25 mensen werden die dag gearresteerd, onder wie de vermoede leider Heinrich XIII Reuss, bekend om zijn antisemitische ideeën en complottheorieën. Leden van de groep worden verdacht van het plannen van een coup tegen de Duitse staat.
Zij hadden volgens justitie concrete plannen voor een gewapende overval op het Duitse parlement. Onderdeel van dat plan zou zijn dat Reuss na de staatsgreep werd aangewezen als voorlopig staatshoofd. Het netwerk verzamelde door de jaren honderden wapens.
Justitie had tientallen verdachten in beeld. Uiteindelijk zijn 27 mannen en vrouwen aangeklaagd, onder wie zogeheten 'Reichsbürger', een beweging die in de jaren 80 ontstond en sindsdien de legitimiteit van de moderne Duitse staat ontkent. De groep is de laatste jaren gegroeid naar ruim 20.000 aanhangers. Zij erkennen de moderne Duitse staat (de Bondsrepubliek) niet, maar willen terug naar het Duitse Rijk zoals dat tussen 1871 en 1945 bestond.
"Er wordt gezegd dat de autoriteiten deze groep een beetje uit het oog zijn verloren", zegt Duitsland-correspondent Jeroen Akkermans. "Nu duidelijk is dat de groep hard is gegroeid, wil justitie ze hard aanpakken." Als verklaring van die groei wordt gewezen naar de aaneenschakeling van crises rond migratie, corona, en momenteel de grote onvrede over de huidige regering.
Beelden van de antiterreuroperatie van eind 2022:
Duitse rechtsextremisten opgepakt voor plannen coup
'Militaire tak'
De eerste negen verdachten, allemaal mannen van tussen de 42 en 60 jaar oud, staan deze week terecht in Stuttgart. Een van hen is de man die in maart vorig jaar het vuur opende op de politie waarbij een agent gewond raakte. Deze Markus L. wordt ook beschuldigd van meerdere pogingen tot moord.
De negen zouden onderdeel zijn van de 'militaire tak' van de groep die met geweld de macht wilde overnemen. Een van hen is rechtsextremist Maximilian Eder, een oud-kolonel in het Duitse leger. Hij zou verkenningen hebben uitgevoerd bij de Bondsdag en hebben geprobeerd soldaten te rekruteren voor de groep. Eerder had hij een leidende rol bij coronaprotesten.
Ook medeverdachte Rüdiger von P. heeft een militaire achtergrond. De voormalig luitenant-kolonel van de Bundeswehr was volgens justitie leider van de militaire tak van de groep. Daarin zat volgens justitie ook verdachte Andreas M., een actief lid van de Duitse speciale militaire eenheid KSK. Hij was volgens de militaire contraspionagedienst MAD geen commando, maar verantwoordelijk voor de bevoorrading van bijvoorbeeld voedsel en materialen. De eenheid kwam de laatste jaren vaker in opspraak vanwege nazisympathieën en fascistische uitingen.
Naast de prins en oud-militairen wordt ook Birgit Malsack-Winkemann tot de groep gerekend. Zij zat tussen 2017 en 2021 in het Duitse parlement namens de rechts-radicale, populistische politieke partij Alternative für Deutschland (AfD).
De binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz heeft de AfD in de Duitse deelstaat Thüringen aangemerkt als rechts-extremistisch en wijst al langer op de radicalisering binnen de partij. De ultrarechtse vleugel van de partij vormt volgens de dienst een gevaar voor de Duitse democratie en rechtsstaat.
Overlap met extreemrechts
Duidelijk is dat de Reichsbürger een overlap hebben met extreemrechts. Al is het een diverse groep met ook corona-activisten, en mensen die geloven in de uit Amerika overgewaaide complottheorie QAnon. Zij vinden elkaar in samenzweringen en vooral anti-overheidsdenken.
Extreemrechts is recent weer een serieus thema geworden in Duitsland. Er zijn dit jaar meerdere grote demonstraties georganiseerd tegen extreemrechts waar honderdduizenden mensen op af kwamen. Directe aanleiding was de onthulling dat extreme leden van de AfD in een geheime bijeenkomst plannen hadden besproken voor de deportatie van miljoenen Duitsers met een migratieachtergrond.
"Ook door een aantal aanslagen uit extreemrechtse hoek zijn de alarmbellen afgegaan in Duitsland", zegt historicus Hanco Jürgens, verbonden aan het Duitsland Instituut van de Universiteit van Amsterdam. "Vooral de moord op politicus Walter Lübcke en de aanslag op een synagoge in Halle, beide in 2019, hebben veel losgemaakt in het land."
Jürgens zegt zich zorgen te maken over de politiek onrustige situatie in Duitsland. "Ik verwacht niet dat AfD landelijk de grootste partij kan worden. Maar Duitsland heeft een aantal grote crises gehad en de huidige regering loopt heel stroef. Als daar nog meer crises bijkomen kan het echt vervelend worden."
Verkiezingen in september
Landelijk gezien heeft de AfD overigens een nieuwe concurrent gekregen. De populistische Sahra Wagenknecht, eerder nog het boegbeeld van de extreemlinkse vleugel van Die Linke, liep weg bij die partij en richtte haar eigen conservatieve partij op, de BSW.
Wagenknecht, een prominent verdediger van de Russische president Poetin, doet het momenteel behoorlijk goed in de peilingen. Ze trekt daarmee kiezers weg bij de AfD in aanloop naar de verkiezingen van september in de Oost-Duitse deelstaten Saksen, Brandenburg en Thüringen, waar de AfD vorig jaar voor het eerst een zetel in het regiobestuur kreeg.
Oud AfD-parlementslid Malsack-Winkemann wordt later dit voorjaar berecht bij de rechtbank in Frankfurt am Main. Dan is ook 'prins Reuss' aan de beurt. Het proces tegen de 'Reuss-groep' duurt naar verwachting tot begin 2025.
