Geen diploma op zak, toch vliegt Bart als vlinderexpert de wereld over

"Ik kom net terug van een aantal maanden in Oeganda. Ik deed daar onderzoek naar vlinders. Ik was uitgenodigd door een Britse entomoloog die mijn YouTube-video's bekijkt", zegt Bart Coppens terwijl hij zijn kamer in loopt, wijzend naar een kast met gaasdeuren: "Daar laat ik de vlinderpoppen van de overwinterende vlinders liggen", zegt hij. Hij pakt een grote bruine pop vast: "Dit wordt straks een prachtige vlinder met mooie kleuren." "Fascinerend hè?"

Bart werd geboren met een vorm van autisme die gekenmerkt is door preoccupatie: het hebben van sterke fascinatie voor een bepaald onderwerp.  Ze halen er ook veel plezier en voldoening uit. Bart is van jongs af aan gefascineerd door vlinders. "Je hoeft natuurlijk geen autisme te hebben om vlinders te bewonderen, maar ik denk wel dat het bij mij een rol speelt," zegt hij. "Het is een deel van wie ik ben."

"Vlinders zijn voorspelbare insecten, je kunt ze makkelijk doorgronden." Dat zorgt ervoor dat het bezig zijn met vlinders Bart een fijn gevoel geeft. "Ze hebben geen complexe motivaties zoals mensen. Er zijn veel dingen aan vlinders die ik kan begrijpen door alleen naar ze te kijken. Ze zijn logisch voor mij, altijd logisch geweest."

"Al toen ik een kleuter was, wist ik dat veel soorten vlinders bedreigd zijn", vertelt Bart. Als tienjarig jongetje wist hij al dat hij iets met zijn fascinatie voor vlinders moest doen. In de jaren die volgden, las en leerde hij veel over de dieren, maar hij wilde meer. "Ik had het gevoel dat ik iets met al mijn kennis moest doen, om deze insecten te beschermen", zegt hij, terwijl hij zijn hand waar een vlinder op zit omhoog doet om te benadrukken waar hij het over heeft.

Geen mainstream hobby, zo noemt Bart vlinders kweken. "Er waren altijd mensen die hun wenkbrauw omhoog trokken als ze over mijn passie hoorden", vertelt hij. "Ik weet ook zeker dat er mensen zijn die denken dat ik een mafkees ben. Het is ook een obsessie die ik niet kan loslaten, maar daar ben ik juist blij mee." 

Bart vindt dat vlinders en andere insecten weinig aandacht krijgen als het over het beschermen van diersoorten gaat. "Mensen praten altijd over het klimaat en het milieu en tegelijkertijd stoppen ze miljoenen in het redden van panda's. Maar het redden van insecten boeit mensen niet zoveel", zegt hij. "Dit komt doordat mensen ze minder charismatisch, schattig of stoer vinden. Als je tegen mensen zegt: we moeten een vlindersoort beschermen, dan denken ze dat je gek bent. Terwijl ze minstens zoveel bestaansrecht hebben als een panda."

Gefaalde bioloog

Op zijn 18e zette Bart serieuze stappen om zijn droom waar te maken. Hij volgde de opleiding biologie om entomoloog te kunnen worden. "Ik was erg enthousiast hierover. Ik dacht dat het dé manier was om mijn droom te bereiken." Het lukte hem alleen niet om de opleiding af te ronden. "Ik kan niet goed stilzitten in de les of achter een bureau om huiswerk te doen."

Bart gaf echter niet op en deed na een jaar een tweede poging om de opleiding biologie af te ronden. Dit mislukte weer. "Ik was bitter daarover. Het voelde alsof mijn droom twee keer in duigen viel. Ik noemde mezelf daarna een lange tijd een gefaalde bioloog."

Dat zag Bart als een blok aan het been. "Als je 25 jaar bent, grote dromen hebt maar geen diploma op zak, dan neemt niemand je serieus."

Koppig

Bart heeft een goede eigenschap, zegt hij lachend: "Ik ben koppig en ik geef nooit op." Zo begon hij zijn eigen website. "Omdat ik dwangmatig over het onderwerp wil vertellen en daarmee mensen bewust wil maken van het belang van vlinders, schreef ik er ook veel over." Van alle vlinders die hij kweekte, hield hij de levenscyclus bij. "Ik heb honderden levenscyclussen van vlinders op de website staan."

Ook begon hij met het maken van video's over de vlinders die hij kweekt. De video's publiceert hij op zijn eigen YouTube-kanaal. "Ik breng het op een leuke manier in beeld, zodat mensen geïnteresseerd raken", zegt hij, "Ik deed dit vijf jaar lang zonder dat het iemand iets boeide. Pas daarna begon ik kijkers en volgers te krijgen." 

Ontdekking

Inmiddels heeft Bart 40.000 abonnees op YouTube en meer dan 200.000 volgers op Instagram. Zijn video's worden door tientallen duizenden mensen bekeken. Op zachte toon zegt hij: "Ik ben een influencer geworden." Niet alleen gewone mensen raakten geïnteresseerd in wat hij doet. Ook wetenschappers bekeken zijn website en waren onder de indruk. Bart bleek een bijzondere ontdekking gedaan te hebben. "Ik ontdekte de levenscyclus van een nachtvlinder in Costa Rica waarover eerder niets bekend was." Dit werd gepubliceerd in een wetenschappelijk artikel onder mijn naam."

Nu reist Bart op uitnodiging van onderzoekers en natuurorganisaties de wereld over om mee te doen aan onderzoeken en beschermingsprogramma's van vlinders. Hij reisde naar Cambodja en Laos om vlinders te kweken voor vlindertuinen. Hij werd ook uitgenodigd door natuurreservaat Reserva Ecologica de Guapiaçu in Brazilië om binnenkort bedreigde vlinders in het regenwoud te kweken. "Ik moet nog wat papieren regelen en daarna kan ik daar naartoe", vertelt hij met sprankelende ogen. Ook kunstenaars willen graag dat Bart met vlinders figureert in hun kunstwerk. 

Vlinderman

Het voelt scheef voor Bart dat hij pas serieus werd genomen nadat hij veel volgers op sociale media had gekregen. "Het is raar dat we in een wereld leven waar eerder wordt gekeken naar het aantal volgers dat iemand heeft en niet naar de kennis en passie die deze persoon heeft", zegt hij, "Maar goed, voor mij is het een alternatieve manier om mijn droom te bereiken, dus ik ben blij dat het zo uitpakte." 

Sinds vorig jaar volgt Bart de opleiding milieukunde aan de Open Universiteit in Amsterdam. Die kan hij op zijn eigen tempo volgen, waardoor hij er vertrouwen in heeft dat het dit keer wel gaat lukken om de studie af te ronden. Hij ziet zichzelf niet langer als een gefaalde bioloog. "Door wat ik bereikt heb, noem ik mezelf stiekem al een bioloog," zegt hij, "al klinkt vlinderman eigenlijk nog mooier."