Nog net voor het knutjesseizoen is er een vaccin. ‘Maar dit jaar wordt een matig schapenjaar’

Ping, ping, ping, ping. Op vrijdagochtend regende het berichtjes in de herdersapp van Ben Determann. Gelukkig, zegt de schaapsherder, ging het om goed nieuws. Er is een vaccin voor het blauwtongvirus, maakte minister van Landbouw Piet Adema (ChristenUnie) vrijdagochtend bekend in een brief aan de Tweede Kamer.

Determann is twee dagen per week herder voor de Gooise natuurorganisatie en werkt daarnaast ook met kuddes rond zijn woonplaats Delft. Vandaag loopt hij, lange houten stok in de hand, met zijn hond over de Zuiderheide, tussen Hilversum en Laren.

In de verschillende herder-appgroepjes werd het nieuws met gejuich ontvangen. Het vaccin is er net op tijd: de kleine steekvliegjes die de virusziekte blauwtong verspreiden, knutjes, zijn dankzij de aanhoudende kou in het land nog niet zo actief. Determann: „Als burger denk ik: het mag wel wat warmer. Maar alle herders dachten: laat die kou maar even aanhouden.”

Mede dankzij het vochtige en warme zomerweer van vorig jaar veroorzaakten knutten net na de zomer een ernstige uitbraak van blauwtong onder runderen en vooral schapen. Het blauwtongvirus dat ontstekingen in het lichaam van de dieren veroorzaakt, kostte vorig jaar 61.000 schapen in Nederland het leven, zo’n 8,4 procent van de Nederlandse schapenpopulatie. Van de vierhonderd schapen van het Goois Natuurreservaat gingen er 38 dood. Bij sommige veehouders, vooral in het midden van het land, overleed meer dan de helft van de dieren.

Nog veel meer schapen werden ernstig ziek. Determann zag ze gewoon omvallen. „Mijn hond die ongewoon gedrag altijd goed in de gaten houdt, wist niet wat te doen: viel er daar een om, viel aan de andere kant een ander schaap om. Ze zakten gewoon door hun hoeven. En dan keken ze me aan van: help me. Maar ik kon niks doen.”

Schade boven de 20 miljoen

De dode schapen zorgen naast veel verdriet in de schapensector en veel verloren manuren ook voor een economische klap. LTO Nederland schatte in november, toen de uitbraak nog gaande was, de economische schade bij besmette bedrijven al ver boven de 20 miljoen euro. Extra kostenposten zijn de dierenarts die vaak moet komen om dieren te behandelen of af te maken en de afvoer van dode dieren, dat alleen kan via het bedrijf Rendac, dat als enige hiervoor een vergunning heeft.

Een in het Gooi actieve schapenboer en -handelaar die tweehonderd schapen verloor, rekent aan de telefoon zijn economische schade voor. De man koopt in de regio, onder meer bij het Goois Natuurreservaat, overtollige schapen of dieren die „nog niet genoeg vlees erop hebben” voor de slacht. Hij verkoopt ze vervolgens door, bijvoorbeeld aan boeren die genoeg gras hebben om de dieren wel slachtrijp te maken. (Hij wil niet met zijn naam in de krant, omdat vorig jaar tijdens de uitbraak mensen bij hem langs kwamen die de sterfte van zijn dieren toejuichten.)

De man was volop schapen aan het inkopen toen de blauwtong uitbrak. Al die aankopen zijn gesneuveld, zegt hij, dus die schapen hebben niks opgebracht. Hij denkt daarnaast 2.500 euro te hebben betaald voor dierenartsbezoek – kosten die hij anders niet had gehad. Aan Rendac was hij nog eens 1400 euro kwijt. „En dit jaar wordt ook matig. Want veel schapenhouders hebben ervoor gekozen om de ram niet bij de ooien te laten. Dat betekent dat er veel minder lammeren zijn, en dus minder handel. Daaruit krijg ik bijna geen inkomsten meer.”

Lees ook Niet alleen de schapen lijden onder het blauwtongvirus: ‘We staan heel vaak huilende mensen te troosten’

Ook het Goois Natuurreservaat zal dit jaar weinig handel voor hem hebben: de kudde is niet gedekt en er lopen dus geen lammetjes tussen de schapen. „Het was een dilemma”, vertelt Determann. „Maar we wilden het risico niet lopen, omdat veel schapen heel verzwakt waren. Je wil de ooien dan niet door een zware zwangerschap laten gaan.” Het virus werkt bovendien waarschijnlijk door in de baarmoeder. Van de acht schapen die toch gedekt zijn door een ram, zijn bij drie de lammetjes in de de buik gestorven.

De schapenhandelaar verwacht dat er de komende jaren veel meer schapenboeren stoppen – naast de economische schade van het blauwtongvirus ook door een gebrek aan opvolgers. Voor het Goois Natuurreservaat was en is het geen optie om te stoppen met schapen houden. Het natuurreservaat heeft veel heidegebieden; de schapen zijn nodig om die te onderhouden. Dat de herders hun kudde in het najaar bijna 2,5 maand op stal hebben moeten houden, heeft nu al merkbare gevolgen voor de natuur. Pas in december ging de kudde weer op pad om zo gras en andere begroeiing kort te houden waardoor de heideplanten kunnen overleven.

1 miljoen vaccins beschikbaar

De schaapskudde van het Goois natuurreservaat zal het nieuwe vaccin zeer waarschijnlijk snel toegediend krijgen, waarschijnlijk ergens in mei. Minister Adema meldde in de Kamerbrief dat er per direct een miljoen vaccins beschikbaar zijn. Die worden toegediend aan met name schapen omdat die het ernstigst ziek werden. Er zullen snel nog een miljoen vaccins volgen, die dan ook aan runderen kunnen worden toegediend. De natuurorganisatie heeft al een telefoontje gekregen van de dierenarts om te informeren of ze mee wilden doen.

De vraag is wel hoeveel dat vaccin het Goois Natuurreservaat gaat kosten. De herders in de appgroep van Determann zijn daar ook benieuwd naar. De medicijngroothandelaar die het vaccin zal distribueren, was niet bereikbaar om hierover uitsluitsel te geven aan NRC. Determann, terwijl hij met een schuin oog de kudde in de gaten houdt: „Je weet het niet hè, met die vaccins. Maar de kosten zullen waarschijnlijk wel opwegen tegen de ellende die we vorig jaar hebben meegemaakt.”