Koningsdag is het feest van zwerfafval. Kon Donnie de hoofdstad schoonhouden met statiemonnie?

Zodra Nana Egter (26) haar biertje opheeft in het drukke Vondelpark op Koningsdag, slaat een klein moreel dilemma toe. Gooit ze haar lege blikje in een prullenbak, of zet ze hem ernaast? “Dan kan een dakloze hem meenemen voor het statiegeld”, zegt ze. “Maar het risico is wel dat-ie wegwaait en in het milieu belandt.”

Net wanneer ze hierover nadenkt, komt ze Donnie tegen. De rapper staat in oranje kostuum afgebeeld op een soort caravan, tussen een hotdogkraam en kinderen die Pokémonkaarten verkopen. “Krijg direct je statiemonnie terug!”, staat ernaast geschreven. Egter loopt de wagen in, steekt haar blikje in de automaat, en scant vervolgens een QR-code om de 15 cent op haar rekening te krijgen. Ze is niet de enige: zaterdagmiddag stappen elke minuut een paar oranje feestvierders met wat blikjes naar binnen, en komen ze met lege handen naar buiten. “Een mooi initiatief”, zegt Egter.

De Donnie-wagen hoort bij een campagne van Verpact, de organisatie die moet zorgen dat meer Nederlanders hun flesjes en blikjes inleveren. De afgelopen maand was de rapper veelvuldig te zien en horen op tv, radio en internet. “Drop het in de gaten, van de automaten, keep bringing it back, get statiemonnie, eey!” Op Koningsdag telt Amsterdam meer dan tien Donnie-inleverpunten. Boven de Vijzelgracht is zelfs een brug omgetoverd tot het gigantische hoofd van de rapper, en kunnen vaarders blikjes afgeven terwijl ze door zijn mond varen.

De Donnie-campagne oogt ludiek, maar er schuilt een serieus probleem achter. Sinds 2022 moet 90 procent van alle statiegeldflesjes wettelijk gezien worden ingeleverd. Voor blikjes geldt dat vanaf dit jaar ook. Momenteel schommelen die percentages slechts tussen de 60 en de 70, en wordt er voor honderden miljoenen euro’s aan statiegeld niet ingeleverd. De Inspectie Leefomgeving en Transport dreigt daarom met dwangsommen aan Verpact (eerder ‘Afvalfonds Verpakkingen’).

De verantwoordelijkheid voor het inleveren ligt bij de bedrijven die verpakkingen maken en drankjes op de markt brengen, zoals Coca-Cola. Namens die bedrijven moet Verpact de percentages opkrikken. Als de Donnie-campagne – die miljoenen euro’s kostte – niet tot gedragsverandering leidt, raken de bedrijven in de problemen.

‘Honderden euro’s’ aan statiegeld verzamelen

In het Vondelpark lijkt Donnie zijn werk best goed te doen. Noa Kazangi (41) liep vier jaar geleden met Koningsdag nog over bezaaide straten vol lege blikjes. Vergeleken daarmee ziet het Amsterdamse park er nu brandschoon uit. “Eén inleverpunt in het hele park is wel erg weinig”, voegt de Britse toerist Lee James (27) toe. “Er zouden er drie in dit park moeten staan, en nog veel meer door de hele stad, en dat dan overal in Nederland.”

Dat het deze Koningsdag toch schoon is in het Vondelpark, komt ook door verzamelaars die tussen kraampjes met gevulde koeken en kinderboeken op de loer liggen. Erwin van Bentum (55) loopt met een volle tas vol blikjes en flesjes de Donnie-cabine in, en komt met 4,15 euro op zijn rekening naar buiten. “Ik werk als huismeester op een onderwijsinstelling, en heb er een hobby van gemaakt om blikjes en flesjes van straat op te rapen”, zegt hij blij.

Van Bentum graait niet in vuilnisbakken, zoals een man verderop met vijf tassen aan het stuur van zijn fiets wel doet. Toch verdient hij zo’n vijftig euro per maand door de straten af te ‘scannen’ – ook vandaag met Koningsdag. “Opgeteld zijn dat honderden euro’s per jaar voor ons vakantiepotje thuis. Fantastisch, toch?”

Defecte machines

Maar of heel Nederland die 90 procent inzameling gaat halen, daar zijn de feestvierders sceptisch over. Hidde Reitsma (28) levert het statiegeld dat hij thuis verzamelt normaal gesproken wel in. “Maar wat ik onderweg koop, gaat de prullenbak in.” Het probleem is, zegt zowat iedereen in het Vondelpark, dat er in Nederland veel te weinig inleverpunten zijn. De machines in supermarkten zijn ook nog vaak defect.

Verpact belooft – ook om dwangsommen af te houden – de komende twee jaar 5400 extra inzamelpunten in Nederland te openen. Naast supermarkten ook op bijvoorbeeld hogescholen, vliegvelden en in de Efteling. De prijs van 15 of 25 cent naar 50 cent of meer verhogen, zoals ook in het Vondelpark geopperd wordt, dat wil de organisatie liever niet. Het kan Nederlanders ontmoedigen om nog flesjes cola of blikjes bier te kopen.

De Koningsdagvierders dragen creatieve oplossingen aan om die 90 procent alsnog te halen. Zo vertelt Jaimy van Tol (26) over een gemarkeerd veldje op Lowlands, waar mensen hun blikjes gewoon in het gras mochten gooien. “Misschien werkt dat op zonnige dagen in het Vondelpark ook wel.” Van Bentum suggereert een soort afsluitdekseltjes op blikjes, tegen de plakkerige restjes. “Die bestaan al voor kattenvoer.” Egter pleit voor ‘smart prullenbakken’, waar iedereen alles in kan gooien en waar een bonnetje uitkomt voor een eventuele vergoeding.

De Donnie-wagen probeert ook extra te stimuleren, met de optie om de 15 of 30 cent aan een goed doel te doneren. De meeste inleveraars kiezen toch voor hun eigen rekening, zoals Saskia Marsman (44), die met twee jongens en één meisje bij de wagen staat. “Ons goede doel is de kinderen, want die sparen voor een hamster.”

Lees ook:

Studenten in Emmen ‘levelen’ met Amalia. ‘Ze is ook gewoon een meid die zichzelf wil zijn.’

Amalia vertelde tijdens Koningsdag dat ze ‘meer vrijheid vond’ in Spanje dan in Nederland - met alle beveiliging - mogelijk was. Studenten binnen en buiten de dranghekken kunnen zich identificeren met haar. ‘Ik gun haar ook de kroeg.’